Self-Portrait (Zelfportret)

Auteur: Marijke Peyser

Dit zelfportret uit 1929 toont Claude Cahun in de rol van Elle, de vrouw van Blauwbaard uit het gelijknamige sprookje.^[1] Cahun staat geschminkt op de foto, haar ogen zijn uitdrukkingloos, haar lippen samengeperst. Deze foto kan in verband worden gebracht met de activiteiten van Cahun en haar geliefde en stiefzus Marcel Moore (pseudoniem van Suzanne Malherbe) in het experimentele theater. Aan het eind van de jaren twintig maken beiden deel uit van Le Plateau, een avant-garde toneelgroep onder leiding van Pierre Albert-Birot, wiens werk sterk wordt beïnvloed door het Japanse en Chinese toneel. Zijn acteurs krijgen nadrukkelijke instructies om hun gezichten als maskers op te maken en het gesproken woord tot de essentie te beperken. Deze foto kan worden gezien als een tweedimensionale mis-en-scène die Cahun in staat stelt zich te vermommen en een andere identiteit aan te nemen. Zelf zegt ze hierover: ‘De gelukkigste momenten van mijn leven? Dromen. Me voorstellen dat ik iemand anders ben. Mijn favoriete rol spelen’.^[2]

Het is geen eenvoudige zaak om de zelfportretten van Cahun een plaats te geven in de kunstgeschiedenis. De surrealisten van het eerste uur – André Breton en Benjamin Péret – zien de vrouw het liefst als een ‘femme-enfant’, passief en welwillend, een wezen dat de man vervolmaakt, door hem tot leven wordt gewekt en hem inspireert.^[3] Vrouwelijke kunstenaars ervaren deze zienswijze als beperkend.^[4] Zij streven naar sociale en seksuele vrijheid, en vragen zich af wat hun rol is in een door mannelijke kunstenaars gedomineerde wereld. De kunstenaars Leonor Fini, Leonora Carrington, Remedios Varo en Dorothea Tanning onderzoeken dit in hun werk. Hun doeken bevatten in de regel een zelfportret terwijl kunstenaars als Max Ernst en René Magritte zichzelf afbeelden via een alter ego – Loplop voor Ernst en de man met de bolhoed voor Magritte. In deze context hebben de foto’s van Cahun een speciale status: zij is de eerste vrouwelijke fotograaf die vrijwel uitsluitend zelfportretten maakt waarin ze verschillende identiteiten aanneemt en gendergerelateerde onderwerpen onderzoekt.

Breton had weinig op met homoseksualiteit. De geaardheid van lesbische vrouwen werd in surrealistische kringen echter getolereerd. De vriendschap en samenwerking tussen Breton en Cahun geeft aan dat zij een speciale plaats inneemt in de groep. Beiden zijn lid van de Association des Ecrivains et Artistes Révolutionnaires, een vereniging van schrijvers en kunstenaars die zich tussen 1932 en 1939 verzetten tegen het opkomende fascisme. In 1936 reizen Breton en Cahun naar Londen, ter gelegenheid van de International Surrealist Exhibition in de New Burlington Galleries, waarbij Breton nauw betrokken was. Met de verwerving van twee van haar fotografische werken in 1996 draagt Museum Boijmans Van Beuningen bij aan de terechte herwaardering van deze surrealistische kunstenaar die door tijdgenoten als Breton als een van hen werd gezien.