L'enigme d'Isidore Ducasse (Het raadsel van Isidore Ducasse)

Auteur: Marijke Peyser

De Amerikaanse kunstenaar Man Ray trouwt in mei 1914 met de Belgische dichteres Adon Lacroix (pseudoniem van Donna Lecoeur). Het echtpaar vestigt zich in de Verenigde Staten. Bij het inrichten van hun woning in Ridgefield, New Jersey, gaat Lacroix heel nauwkeurig te werk: ‘Voorzichtig nam ze de boeken uit de dozen. Nu eens las ze een passage hardop, dan weer vertaalde ze een gedicht van Mallarmé of Rimbaud in het Engels. De werken van Apollinaire en Baudelaire kwamen tevoorschijn. Ook las ze een gedeelte uit Les chants de Maldoror van Lautréamont’.^[1] Met name dit laatste boek van de Comte de Lautréamont (pseudoniem van Isidore Ducasse) maakt indruk op Man Ray, die zich herkent in de omstandigheden van de hoofdfiguur. De held Mervyn is een puur en goddelijk mooi kind dat alles in het werk stelt om zich te ontworstelen aan zijn ouders en zijn milieu. In zijn zoektocht naar vrijheid wordt Mervyn achtervolgd door Maldoror, de essentie van het kwaad. De schoonheid van Mervyn wordt in de tekst vergeleken met die van de toevallige ontmoeting van een naaimachine en een paraplu op een operatietafel.^[2] Deze frase is een grote inspiratiebron geweest voor de surrealisten. Hoewel er in de jaren na de Eerste Wereldoorlog weinig bekend is over het leven en werk van Ducasse, is de schrijver geen onbekende voor de leiders van de nog in de kinderschoenen staande surrealistische beweging, André Breton en Philippe Soupault. Breton beschouwt Ducasse als de voorloper van dada en het surrealisme en herdrukt Ducasse’s Poésies in 1919 in het avant-garde tijdschrift Littérature.^[3]

In juli 1921 maakt Man Ray de grote oversteek: hij verlaat zijn geboorteland en vestigt zich in Parijs. Bij zijn aankomst in juli wordt hij opgewacht door zijn vriend en collega-kunstenaar Marcel Duchamp die niet alleen voor onderdak zorgt maar hem ook meeneemt naar café Certa. Daar wordt hij verwelkomd door de dadaïsten en latere surrealisten Breton, Louis Aragon, Paul Éluard, Soupault en Jacques Rigaut.^[4] Maar nog voordat hij naar Parijs vertrekt, vervaardigt Man Ray in 1920 een object dat bestaat uit een naaimachine, gewikkeld in een deken en vastgebonden met touw, L’énigme d’Isidore Ducasse. Hoewel het ‘raadsel’ voor de kenners van het werk van Ducasse gemakkelijk te doorgronden is, behoudt het werk een zekere geheimzinnigheid en roept verontrustende associaties op. In 1971 laat de galeriehouder Arturo Schwarz, die ook het initiatief had genomen voor de multiples van Duchamps readymades, een editie van tien exemplaren en drie épreuves d’artiste maken. Het exemplaar van Museum Boijmans Van Beuningen bevat als enige het label ‘Niet storen’, dat Man Ray uit een hotelkamer had meegenomen en aan het werk toevoegde.^[5] Het insnoeren van een object herhaalde hij ook bij een ander werk in de collectie van het museum; de Vénus restaurée.