Kalf

Auteur: Marijke Peyser

In zijn geboorteplaats Berlijn maakt de jonge Duits-Joodse fotograaf Erwin Blumenfeld kennis met de avant-garde kunstenaars Helmut Herzfield (later bekend als John Heartfield) en George Grosz. Na de Eerste Wereldoorlog vertrekt Blumenfeld naar Nederland en trouwt in 1921 met Lena Citroen, een nichtje van zijn vriend en collega-kunstenaar Paul Citroen. Via hen leert hij tal van Nederlandse kunstenaars kennen. Desondanks is hij blij verlost te zijn van ‘het verstikkende Hollandse moeras’, wanneer hij het in 1936 verlaat voor Frankrijk.^[1]

In Amsterdam heeft Blumenfeld een winkel in luxe lederwaren en tassen, Fox Leather Company, in de Kalverstraat 116, later op 151. Achterin de tweede winkel ontdekt hij een compleet uitgeruste donkere kamer.^[2] Als de zaken slechter gaan, begint Blumenfeld zijn veelal vrouwelijke klanten daar te fotograferen.^[3] Bij aankomst in Parijs toont hij in maart 1936 zijn foto’s bij Galerie Billiet. Zijn werk verschijnt in het tijdschrift Verve, het prestigieuze vakblad Photographie en hij wordt geïntroduceerd bij het toonaangevende modeblad Vogue. Zijn innovatieve modefoto’s betekenen de definitieve lancering van zijn carrière.^[4] In 1941 weet Blumenfeld dankzij hulp van de Hebrew Aid Society naar New York te vluchten waar hij in de jaren veertig en vijftig furore maakt bij toonaangevende modetijdschriften als Harper’s Bazaar en Cosmopolitan.

In de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen bevindt zich een werk dat niets van doen heeft met de mondaine wereld van de mode. Kalf is een monsterlijke verschijning, waarbij de kop van een kalf geplaatst is op een buste van Venus. Op geen enkele manier refereert het beeld aan een pasgeboren, onschuldig dier. Blumenfeld maakt begin jaren dertig verschillende foto’s met de kop, waarvan sommige de titel Dictator krijgen. De spookachtige beelden lijken vooruit te verwijzen naar de aanstaande massavernietigingen. Het is mogelijk dat Kalf in 1937 onder de titel Dictator wordt getoond tijdens een groepstentoonstelling in Parijs. Bij het zien van het portret, met een titel die naar de Duitse Führer lijkt te verwijzen, is de Duitse ambassadeur namelijk zodanig ontstemd dat hij eist dat het wordt verwijderd uit de tentoonstelling.[5]

Het is niet voor het eerst dat Blumenfeld zijn afkeer van het naziregime door middel van zijn foto’s duidelijk maakt. In de nacht dat Adolf Hitler de macht grijpt, 30 januari 1933, maakte Blumenfeld een portret waarin hij hem verbeeldt als de levende incarnatie van de dood. Mogelijk was de Duitse ambassadeur hiervan op de hoogte. Ondanks de verwijdering uit de galerie vergaart de foto bekendheid. Zo neemt Francis Picabia Kalf als uitgangspunt voor zijn L’Adoration du veau uit 1941-1942. Picabia heeft de kop van het dier nauwkeurig weergegeven. De uitgestrekte handen onderin de voorstelling roepen associaties op met de aanbidding van het gouden kalf, het verafgoden van een valse god.^[6]