Opgraving van het lichaam van de Heilige Hubertus

Auteur: Judith Niessen

Deze tekening is een kopie naar een rond 1440 gedateerd schilderij in Londen, afkomstig uit de werkplaats van Rogier van der Weyden (afb. 1).¹ Het paneel toont de legende van het lichaam van de Heilige Hubertus, bisschop van Maastricht en Luik, dat in 825, 98 jaar na zijn overlijden, ongeschonden uit zijn tombe in de Sint-Pieterskerk in Luik werd opgegraven. De hoofdfiguren rondom het graf zijn de vermeende getuigen van deze gebeurtenis. De knielende bisschop met wierookvat is waarschijnlijk Walcaud, bisschop van Luik, onder wiens supervisie de opgraving plaatsvond. Naast hem, voor het altaar, staat de Frankische koning Lodewijk de Vrome en de gemijterde man aan de rechterzijde is Adelbald of Hadelbald, aartsbisschop van Keulen tussen 819 en 841.²

Het schilderij maakte deel uit van een reeks met taferelen uit het leven van Hubertus, waarvan sinds de zeventiende eeuw verder alleen nog de Droom van Paus Sergius in Los Angeles, bekend is.³ Toen hingen beide werken in de Hubertuskapel in de kathedraal van Sint Michiel en Sint Goedele te Brussel.⁴ Over het algemeen wordt ervan uitgegaan, mede gelet op de kleurannotaties, dat de maker van de hier besproken kopie het schilderij daar ter plaatse moet hebben gezien.⁵ De schetsmatige tekening geeft niet alle details weer. Zo zijn de heiligenbeelden niet te identificeren en ook de rijke decoratie van de gewaden is achterwege gelaten. Het lijkt erop dat de schets bedoeld was als een zogeheten ricordo, een visuele aantekening, op basis waarvan de gehele of gedeeltelijke compositie opnieuw kon worden gebruikt.⁶ Zo geeft Campbell een opsomming van een aantal vijftiende-eeuwse Nederlandse en Duitse schilderijen, waarop motieven ontleend aan de Opgraving van Hubertus en de Droom van Paus Sergius voorkomen.⁷ Een latere, getekende deelkopie met daarop bisschop Walcaud en een assistent bevindt zich in het Louvre, Parijs.⁸

In de negentiende eeuw werd de tekening door zijn toenmalige eigenaar Johann August Gottlieb Weigel toegeschreven aan Quinten Massys. Daarna is, op grond van de snelle, onrustige en hoekige lijnvoering, vaak verondersteld dat de tekening door de Duitse Meester van de Draperiestudies is gemaakt.⁹ De Franse en Nederlandse kleuraanduidingen wijzen echter op een Zuid-Nederlandse kunstenaar. Het is moeilijk dit blad met zekerheid te dateren. De tekening is stilistische verwant aan die van de Duitse Meester van de Draperiestudies, die omstreeks 1470-1490 actief was. Deze tekende in snelle, hoekige lijnen hele composities en maakte eveneens veelvuldig gebruik van kleurannotaties.¹⁰ De wat rondere figuren en de wijze van arceren loopt daarentegen al iets vooruit op Zuidnederlandse kunstenaars die werkzaam waren aan het begin van de zestiende eeuw. Op basis van deze overeenkomsten kan de tekening rond 1500 gedateerd kan worden.

fig. 1 Studio Rogier van der Weyden. The Exhumation of Saint Hubert, c. 1440. London, National Gallery, inv. no. NG 783