La mariée mise à nu par ses célibataires, même (La boîte verte) (De bruid gestript door haar vrijgezellen, zelfs (De groene doos))

Auteur: Bert Jansen

Aanvankelijk schildert Marcel Duchamp in een kubistische stijl, maar wanneer zijn schilderij Nu descendant un escalier 2 (1911-1912) in 1912 door leden van het kunstenaarscollectief Section d’Or wordt bekritiseerd, besluit hij tot een andere aanpak. Vanaf 1912 gaat hij zijn gedachten en associaties vastleggen op papier voor wat een alomvattend kunstwerk moet worden: La mariée mise à nu par ses célibataires, même (Le Grand Verre). Uiteindelijk selecteert hij 93 notities, schetsen, technische ontwerpen en reproducties en brengt deze samen in La boîte verte. Le Grand Verre zou een beeld geven van de seksuele aantrekkingskracht tussen man en vrouw en van de belofte van een liefdesdaad die niet wordt vervuld. In het werk komen vroegere geschilderde voorstudies samen met nieuwe vormen die hij aanbrengt op een ondergrond van transparant glas. Daarmee wil Duchamp het tijdloze en mythische karakter van de voorstelling benadrukken, als een illusoir moment tussen de derde en de vierde dimensie. Pas in 1915 begint Duchamp in New York met de vervaardiging. Tot dan toe bestond het werk alleen uit voorbereidende aantekeningen.

Le Grand Verre bestaat uit twee delen, beneden de vrijgezellen en boven de bruid. Ze worden van elkaar gescheiden door drie glasplaatjes. Voor de vrijgezellen is het de horizon waarboven zij een bruid projecteren, voor de bruid de vloer waarop zij haar bruidsjurk laat vallen. Voor beiden dienen de glasplaatjes als de grille van een auto ter afkoeling. Seksuele aantrekkingskracht en schroom worden voorgesteld als een machinale energie, als de aantrekking en afstoting van de polen van een magneet. Uit de aantekeningen komt een poëtisch sciencefictionverhaal naar voren vol associatieve vondsten, woordspelingen en verwijzingen naar toenmalige technologische ontwikkelingen. De ideeënontwikkeling en constructie neemt veel tijd in beslag, waarbij Duchamp zijn plannen meerdere malen aanpast.

Duchamp werkt aan Le Grand Verre tot 1923. In dat jaar signeert hij het werk hoewel het nog niet af is. La boîte verte met notities beschouwt hij als een wezenlijke aanvulling op Le Grand Verre en de beslissing om ze te publiceren is op te vatten als de voltooiing ervan. Het idee voor publicatie krijgt hij in 1934 na eerdere suggesties van André Breton en de dichter Pierre de Massot. Zelf verwoordde hij zijn keuze als volgt: ‘om de schilderkunst weer ten dienste te stellen van de geest’.^[1] Met de publicatie in La boîte verte krijgen de voorbereidende teksten het karakter van een legenda bij een landkaart die de energiestromen tussen de bruid en de vrijgezellen met poëtische metaforen verklaren.^[2] Zo bezien is het ook mogelijk om Le Grand Verre zelf te beschouwen als een reproduceerbare illustratie bij de tekst. Een jaar later zou die reproductieve interpretatie van zijn werk leiden tot La boîte-en-valise, waarin Duchamp zijn oeuvre tot dan toe bijeenbrengt in de vorm van miniatuurreproducties.