De Heilige Hieronymus in zijn studeervertrek

Auteur: Judith Niessen

In zijn studeerkamer werkt achter zijn bureau de Heilige Hieronymus, één van de vier kerkvaders, aan zijn bijbelvertaling. Hij is met muts en aureool afgebeeld, zijn kardinaalshoed hangt aan de muur. Links van het bureau ligt met een poot op een boek, zijn trouwe vriend de leeuw, uit wiens klauw de heilige een doorn haalde.¹ De verbeelding van dit thema werd boven de Alpen en zeker bij de Antwerpse maniëristen sterk beïnvloed door de bekende gravure van Albrecht Dürer uit 1514.² Dürer, op zijn beurt, was geïnspireerd door de Heilige Augustinus in zijn studeerkamer die Vittore Carpaccio rond 1502 had geschilderd voor de Scuola di S. Giorgio degli Schiavone in Venetië.

De voorstelling is getekend op een wit geprepareerd stuk linnen. Het doet, mede door de slechte staat waarin het verkeerd, denken aan zogeheten Tüchlein, schilderijen op fijnmazig doek, die meestal met tempera dun zijn beschilderd en niet werden gevernist.³ Deze Heilige Hieronymus in zijn studeerkamer, voorheen toegeschreven aan Jan Wellens de Cock, staat in verband met zeven andere tekeningen op doek en met nog eens zes voorstellingen op geolied overtrekpapier naar tekeningen op doek. Allen worden toegeschreven aan Jan de Beer, zijn werkplaats of zijn omgeving.⁴

Aangezien het merendeel van deze tekeningen thema’s uit de Passie verbeelden, werd lange tijd gedacht dat de hele groep deel uitmaakte van één reeks. Wolfthal merkte op dat de deze Hieronymus en de Emmausgangers uit Worcester in de Passie niet voorkomen en hetzelfde geldt voor twee van de kopieën op papier, Anna-te-Drieën in Parijs en Paus Gregorius wendt de pest af in New York.⁵ De tekeningen zijn eerder de restanten van meerdere reeksen.

Van den Brink identificeert binnen deze groep minimaal drie verschillende handen, waarbij hij de Intocht in Jeruzalem en Christus neemt afscheid van zijn moeder, beide uit Berlijn, toeschrijft aan Jan de Beer zelf. De overige werken, waaronder deze tekening, schrijft hij toe aan kunstenaars uit zijn directe omgeving, waarschijnlijk werkplaatsmedewerkers. Ook Wolfthal en Van Egeren onderscheiden respectievelijk drie en vier verschillende handen, die zij alle als Antwerps typeren, zonder dit nader te specificeren.⁶ De Heilige Hieronymus in zijn studeerkamer lijkt in ieder geval van dezelfde hand te zijn als De Emmausgangers in Worcester en de Bespotting van Christus uit een privécollectie.⁷ De drie werken hebben dezelfde compositorische opzet en een overeenkomstige lineaire tekenstijl. Bovendien hebben de zittende figuren in de drie werken merkwaardig korte benen en smalle, enigszins mismaakte handen. Net als de Rotterdamse tekening komen vier andere tekeningen, De Bewening van Christus aan het kruis, Christus op de olijfberg, Ecce Homo en de Emmausgangers, uit de verzameling van Giuseppe Vallardi.⁸ De tekeningen waren dus lang bijeen en zijn mogelijk uit dezelfde werkplaats afkomstig.

De slechte staat waarin de acht werken op doek verkeren, geeft aan dat ze intensief moeten zijn gebruikt. De precieze functie van dergelijke tekeningen is onbekend. OP basis van de kwetsbare grisailletechniek, suggereert Vey dat ze wellicht dienden als ontwerpen voor een groep schilderingen op groot formaat ter decoratie van een blijde intocht of processie.⁹ We weten dat Jan de Beer en zijn werkplaats decoraties maakten voor blijde intochten zoals die van Karel V in Antwerpen in 1515 en voor het Landjuweel in Mechelen in hetzelfde jaar. De nagetrokken kopieën op papier dienden ter documentatie van de composities, zodat deze konden worden hergebruikt in de werkplaats.