Studie voor een knielende Christus in de hof van Gethsemane

Auteur: Judith Niessen

De knielende figuur in deze tekening kan in verband worden gebracht met een schilderij van Gerard David in Strasbourg, waarop Christus op de olijfberg is uitgebeeld, 1510-20 gedateerd.¹ Hierop is Christus even groot afgebeeld en in vrijwel dezelfde houding te zien. Alleen de plooival is iets gewijzigd en in de tekening overlapt de rechterhand de linkerduim. Ondanks de hoge kwaliteit, is Gerard David zelf vermoedelijk niet de maker ervan. Zo is Davids kenmerkende nauwgezette manier van arceren, die hij gebruikte voor de modellering van zijn figuren, hier nauwelijks aanwezig. Daarnaast verschillen de de vloeiend getekende lange, rechte vingers van deze Christus met de knokige vingers die we kennen van zijn handenstudies.² De tekening is waarschijnlijk rond dezelfde tijd vervaardigd door een getalenteerde medewerker in Davids werkplaats. De vloeiend getekende lijnen zonder enige verbeteringen wijzen erop dat hij zich baseerde op een voorbeeld, wellicht het schilderij in Strasbourg.

Het blad is getekend in chiaroscuro. Deze techniek, die zijn oorsprong kent in Italië, werd pas in het laatste kwart van de zestiende eeuw in de Nederlanden geïntroduceerd.³ Dergelijke tekeningen werden met een donkere inkt op een donker (vaak bruin of blauw) gekleurd blad vervaardigd, waarna de voorstelling werd gehoogd met wit. Door de grote tegenstelling in kleurtonen is het een uitstekend middel om de werking tussen licht en donker weer te geven. Christus op de olijfberg is een gebeurtenis die zich ‘s nachts tegen een donkere achtergrond afspeelt. Deze figuur was dan ook bijzonder geschikt om in deze techniek te worden getekend. De witte hoogsels suggereren hier het licht dat van achter op Christus schijnt, terwijl de schaduw van zijn plooien extra is aangezet door de dicht op elkaar geplaatste arceringen die samen bijna een geheel vormen. De tekening diende waarschijnlijk als een uitgewerkt model, dat een schilder van een van de versies van Christus op de olijfberg nauwkeurige informatie verschafte over de licht-donker werking van het prototype.⁴ Meerdere schilderijen met deze compositie zijn door anonieme kunstenaars uit de werkplaats of omgeving van Gerard David vervaardigd; twee daarvan laten exact dezelfde plooival en de wegvallende linkerduim zien.⁵