:host { --enviso-primary-color: #FF8A21; --enviso-secondary-color: #FF8A21; font-family: 'boijmans-font', Arial, Helvetica,sans-serif; } .enviso-basket-button-wrapper { position: relative; top: 5px; } .enviso-btn { font-size: 22px; } .enviso-basket-button-items-amount { font-size: 12px; line-height: 1; background: #F18700; color: white; border-radius: 50%; width: 24px; height: 24px; min-width: 0; display: flex; align-items: center; justify-content: center; text-align: center; font-weight: bold; padding: 0; top: -13px; right: -12px; } Previous Next Facebook Instagram Twitter Pinterest Tiktok Linkedin Back to top
Venus en Amor

Vraag maar raak

Laden...

Bedankt, je vraag is verzonden.

Helaas, er is iets mis gegaan met het verzenden van je vraag. Probeer het aub nog eens.

High-res beeldmateriaal aanvragen

Meer informatie

Goltzius was behalve als schilder ook beroemd om zijn virtuoze tekentechniek. Deze kapitale pentekening is uitgevoerd als ware het een gravure. De zwellende groeven, welvende kruisarceringen en de stippels daarbinnen zijn karakteristiek voor Goltzius’ graveertechniek die hij in de jaren 1580 ontwikkelde. De tekening is gemaakt als een zelfstandig kunstwerk. Hij oogstte veel roem met zijn pentekeningen, waarvoor adellijke verzamelaars vorstelijke bedragen betaalden.

Lees verder Lees minder

Collectieboek

Collectieboek Bestellen

Specificaties

Titel Venus en Amor
Materiaal en techniek Pen in bruine inkt, kaderlijnen met de pen in bruine inkt, gemonteerd op een laat-17de-eeuwse of vroeg-18de-eeuwse secundaire drager, die voorzien is van een breed ornamenteel kader in pen in bruine inkt en goud
Objectsoort
Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Locatie Dit object is in het depot
Afmetingen Hoogte 376 mm
Breedte 297 mm
Makers Tekenaar: Hendrick Goltzius
Inventarisnummer MB 1953/T 11 (PK)
Credits Aankoop 1953
Collectie Tekeningen & Prenten
Verwervingsdatum 1953
Vervaardigingsdatum in 1590
Signatuur 'Anno. 1590.' gedateerd en 'HGoltzius' [HG ineen] gesigneerd (rechtsonder, in pen in bruine inkt)
Watermerk six-pointed star in a fleece (?) within a circle (diam. c. 43mm, in the centre, below Cupid's left leg and Venus's right hip, the view obscured by the drawing and the old mount; vH, 10P, folio)
Conditie recto: gerepareerd scheurtje in de onderrand; verso: papier- en lijmresten, doorslag van inkt
Inscripties geen
Merkteken geen (L.2462 van Talman niet aanwezig)
Tentoonstellingen Rotterdam/Haarlem 1958, nr. 113; Praag 1966, nr. 31; Philadelphia 1992 (zonder cat.nr.); Groningen 2001, nr. 4; Rotterdam 2010 (coll 2 kw 6); Parijs/Rotterdam 2014, nr. 66; Washington 2017, nr. #
Interne tentoonstellingen De Collectie Twee - wissel VI, Prenten & Tekeningen (2010)
Vroege Nederlandse tekeningen - Van Bosch tot Bloemaert (deel 2) (2015)
Externe tentoonstellingen Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014)
Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings (2017)
Museum Boijmans Van Beuningen @ Rijksmuseum (2023)
Onderzoek Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Literatuur Jaarverslag 1953, p. 5; Haverkamp Begemann 1953, p. 72, fig. 8; Reznicek 1961, nr. 121; Nichols in Philadelphia 1992, p. 11, fig. 9; Reznicek 1993, p. 40; Van Thiel 1999, p. 83; Amsterdam/New York/Toledo 2003, p. 239, ill. 95; Collection Catalogue 2012 (online)
Materiaal
Object
Geografische herkomst Noordelijke Nederlanden > Nederlanden > West-Europa > Europa

Zie je iets wat niet klopt of heb je aanvullende informatie over dit werk? Stuur ons een berichtje

Entry bestandscatalogus Vroeg Nederlandse tekeningen uit de 15e en 16e eeuw

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Een van de specialiteiten van de buitengewoon vaardige tekenaar Hendrick Goltzius waren zogenaamde penwerken of  Federkunststücke, tekeningen in pen in bruine inkt die in verfijnde, vloeiende lijnen en gekruiste arceringen gravures imiteren.1 Goltzius maakte deze pentekening in 1590, het jaar waarin hij naar Italië reisde. Terwijl hij in zijn eerste penwerken de achtergrond wegliet, zoals bij de personificatie van Doctrina uit 1583 (zie inv. nr. MB 1742), is dit blad de vroegst bekende pentekening die van hoek tot hoek gevuld is, net als een gravure.2 Alle details in de voorstelling zijn getekend met parallelle en gekruiste arceringen, resulterend in een fijn netwerk van lijntjes die Goltzius in de schaduwpartijen dik aanzette en in de lichtere partijen tamelijk dun hield. Vooral in de ronde lichaamsvormen van Venus en in de boomstam achter haar is goed te zien hoe Goltzius zijn pen hanteerde alsof het een burijn betrof: de lijnen beginnen dun, worden dan dikker en eindigen weer dun. Daarmee bereikte hij een illusie van drie-dimensionaliteit die beide hoofdfiguren duidelijk laat afsteken tegen het landschap op de achtergrond. Dit wordt nog versterkt door de donkere partijen die vanaf de grond linksonder via Amor naar de boom rechtsboven lopen, waardoor de voorgrond rechts en de figuur van Venus in een helder licht staan.

De stijl van de tekening sluit aan bij het maniërisme van Bartholomeus Spranger, met wiens werk Goltzius kennismaakte door Karel van Mander en door wie hij zich in de jaren 1586-1590 sterk liet beïnvloeden.3 Zo herinnert Venus, met haar voluptueuze lichaam, kleine ronde hoofd en onnatuurlijke houding, aan een vergelijkbare, even sensuele Venus op de gravure Venus en Mars, die Goltzius in 1588 naar een tekening van Spranger graveerde.4 De vreemde draaiingen van Venus’ lichaam lijken bovendien geïnspireerd door de beroemde klassieke sculptuur van de priester Laocoön en zijn twee zonen, wiens houding zich (in spiegelbeeld) in de godin laat herkennen. Goltzius moet daarbij een prent van de Laocoön gebruikt hebben, want volgens Van Mander arriveerde Goltzius pas in januari 1591 in Rome en de tekening dateert van 1590.5

Het paardenspan links op de achtergrond maakt duidelijk dat deze Venus en Amor ook in een narratieve context staan. Uitgebeeld is een episode uit Ovidius’ Metamorphosen (V, 346-384), die zich afspeelt op de berg Eryx op Sicilië. Leunend tegen een boomstronk en innig verstrengeld met een nogal uit de kluiten gewassen Amor, vraagt Venus haar zoon of hij zijn pijlen op Pluto wil richten, de god van de onderwereld die in de verte met zijn paardenspan arriveert. Door Pluto verliefd te maken op Proserpina hoopt Venus aan macht te winnen. Amor voldoet aan de wens van zijn moeder en schiet zijn scherpste pijl recht in Pluto’s hart, waarna hij tot verdriet van Ceres haar dochter Proserpina schaakt. Venus die Amor vraagt zijn pijlen op Pluto af te schieten is een thema dat in de Nederlandse kunst van de zestiende eeuw niet vaak voorkomt.6 Dat Goltzius het onderwerp interessant vond, blijkt uit het feit dat hij nog een tekening van deze episode maakte, die in hetzelfde jaar waarin deze pentekening ontstond door zijn stiefzoon Jacob Matham gegraveerd werd.7 Ook in die tekening staan Venus en Amor rechts tegen de donkere achtergrond van een rotspartij en komt Pluto links aanrijden. In de tekening voor de prent is Amors opdracht echter duidelijker in beeld gebracht dan in de Rotterdamse tekening: hij heeft zijn pijl en boog gereed terwijl zijn moeder naar de aanstormende Pluto wijst.

De korenaren en granaatappel links in de hoek, de druiventrossen in het midden en de duiven rechts zijn attributen van respectievelijk Ceres, Bacchus en Venus. Dit is een verwijzing naar het thema ‘Sine Cerere et Libero friget Venus’, ofwel zonder Ceres (voedsel) en Bacchus (drank) krijgt Venus (de liefde) het koud – de klassieke uitspraak van Terentius die Goltzius verscheidene malen in beeld bracht.8 Dit zou iconografisch goed passen bij dit thema over het opwekken van de liefde, al was er in dit geval geen gift van Ceres en Bacchus, maar een pijl van Amor voor nodig om Pluto in vuur en vlam te zetten.

De tekening is in een passepartout gezet met een met goudverf geornamenteerde rand, wat erop wijst dat deze in de late zeventiende of vroege achttiende eeuw in het bezit was van John Talman (1677-1726). De bladen uit de collectie van deze Engelse verzamelaar zijn namelijk herkenbaar aan dergelijke karakteristieke met goudverf gedecoreerde omkaderingen.9

Noten

1 Zie voor Goltzius’ penwerken verder inv. nr. MB 1742 en Nichols in Philadelphia 1992, pp. 10-16 en Schapelhouman in Amsterdam/New York/Toledo 2003, pp. 235-263.

2 Leeflang in Amsterdam/New York/Toledo 2003, p. 239

3 Zie daarvoor Leeflang in Amsterdam/New York/Toledo 2003, pp. 81-114,

4 Amsterdam/New York/Toledo 2003, nr. 32; New Hollstein 2012, nr. 340.

5 Van Mander 1604 (editie Miedema), fol. 283r. Zie over Goltzius’ bestudering van klassieke beelden in Rome, Luijten in Amsterdam/New York/Toledo 2003, pp. 117-144.

6 Het thema is omstreeks 1591-1594 getekend door Abraham Bloemaert, tekening in Edinburgh, National Gallery of Scotland, Andrews 1985, nr. RSA 408; Bolten 2007, nr. 512, fig. 512. In Amsterdam, Rijksmuseum, bevindt zich een tekening van Roelandt Savery met hetzelfde thema, inv.nr. RP-T-1918-229, zie Schapelhouman 1987, nr. 79. Het onderwerp werd gegraveerd door Pieter de Jode de Oude naar ontwerp van Bartholomeus Spranger (niet in Hollstein), zie veiling Berlijn (Bassenge), 31 mei 2012, nr. 5130..

7 Voor de gravure New Hollstein 2007-08, nr. 190. Voor de tekening zie An exhibition of Master Drawings and Paintings, Londen (Jean-Luc Baroni Ltd.) 2010, nr. 8. Deze tekening is minder ambitieus en in technisch opzicht niet vergelijkbaar met de besproken tekening.

8 Zie bijvoorbeeld Amsterdam/New York/Toledo 2003, nrs. 83 en 87.

9 Zie voor Talman Lugt 1921, nr. 2462; Lugt 1956, nr. 2926b. Vergelijk bijvoorbeeld ook het passepartout rond een tekening van Rubens in de verzameling Hofer te Cambridge, zie Jaffé 1953, fig. 2; Byam Shaw 1976, nr. 1376 (see for the borders also Jaffé 1956, fig. 7) and Reznicek 1993, nr. K 78a, fig. 15.

Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Toon catalogustekst Verberg catalogustekst

Alles over de maker

Hendrick Goltzius

Brüggen 1558 - Haarlem 1617

Hendrik Goltzius was een graveur uit Haarlem. In het begin graveerde hij voornamelijk werken naar het ontwerp van andere kunstenaars, maar later ook zijn eigen...

Bekijk het volledige profiel