Madonna met kind

Auteur: Gert Jan van der Sman

Deze tekening is uitgevoerd met de punt van een penseel in bruingrijze inkt en witte dekverf op (inmiddels enigszins verkleurd) blauw papier. De techniek werd door Giovanni Battista Cima (genaamd Cima da Conegliano) meermaals gehanteerd, onder meer in de tekeningen De Verlosser (ca. 1485-1490) in Londen en De heilige Franciscus (ca. 1499) in Parijs.^[1] Zoals reeds door Von Hadeln (1933) werd opgemerkt, is de Rotterdamse tekening op sommige plaatsen opgewerkt in pen en inkt, meer in het bijzonder in het haar van het Christuskind, in diens rechteronderarm en hand, en in de rechterarm en hand van Maria.

De zittende madonna met kind diende als voorstudie voor de centrale figuurgroep van een niet getraceerde sacra conversazione (heilig gesprek). Niet alleen de houdingen van de figuren, ook de plastische werking van de lichamen en plooipartijen hadden de aandacht van de kunstenaar. De frontale weergave van het Christuskind gaat terug op een ontwerp van Giovanni Bellini (ca. 1430-1516) dat mede dankzij diens talrijke navolgers veel bekendheid genoot onder Venetiaanse schilders.^[2] Peter Humfrey dateert Cima’s tekening rond 1490-1495, onder meer op basis van het volle gezicht van Maria dat afwijkt van de ovale gezichten die de vroege madonna-types van Cima kenmerken.

De tekening op de keerzijde laat zich verbinden aan een anonieme gravure naar ontwerp van Andrea Mantegna (1431-1506).^[3] Daarop is behalve de biddende maagd Maria ook het naakte Christuskind te zien. Terwijl het op de voorste plooien van haar mantel rust, koestert het zich in haar liefdevolle aanbidding. In de tekening van Cima da Conegliano is het Christuskind weggelaten. Peter Humfrey veronderstelt dat de kunstenaar enorme hoeveelheden tekeningen heeft gemaakt, waarvan nog slechts een fractie bewaard is gebleven.^[4]

Het Rotterdamse blad, dat oorspronkelijk groter was, biedt inzicht in verschillende aspecten van Cima’s werkmethoden. Het ontwerp op de voorzijde is voorzien van een raster om de tekening op een andere drager over te kunnen brengen. De keerzijde laat zien dat in Cima’s atelier zo nu en dan uit grafisch materiaal van andere kunstenaars werd geput. De door Paola Bromberg geopperde hypothese dat de hier besproken tekening aan de Mantegneske gravure voorafging en dat Cima het ontwerp zelf in koper zou hebben gestoken, mist overtuigingskracht. In de tekening maakte Cima de scherpe gelaatstrekken van Maria zachter en de draperieën minder onrustig. Zijn interpretatie van het gegraveerde voorbeeld stond veeleer in dienst van een nieuwe inventie rond het thema van de aanbidding van het pasgeboren Christuskind.