Hercules en de Nemeïsche leeuw

Auteur: Surya Stemerding

Deze tekening staat vanwege het latere opschrift ‘Gosmé’ al geruime tijd op naam van Cosmè Tura. Deze toeschrijving bleef gehandhaafd ook nadat het werk voor het eerst was gepubliceerd (Lees 1913). Toch zou het tot in de jaren 1990 duren voordat werd herkend dat de tekening is opgewerkt en dus niet volledig eigenhandig is. De overtekening, uitgevoerd in pen en penseel in bruine inkt met witte hoogsels, dateert vermoedelijk uit de zeventiende of achttiende eeuw, toen de oorspronkelijke pentekening grofweg langs de contouren uit een grotere compositie werd geknipt.^[1] Het fragment is vervolgens rondom aangevuld en daarna gedoubleerd. De annotatie dateert waarschijnlijk uit diezelfde tijd.

De tekening, die Hercules in gevecht met de Nemeïsche leeuw verbeeldt, is binnen het oeuvre van Cosmè lastig te dateren.^[2] De complexe houding van Hercules, de meesterlijk weergegeven musculatuur van zijn lichaam en diens expliciete agressiviteit werden door Manca (2000) getypeerd als karakteristiek voor de ‘gemaniëreerde narratieve tekenstijl’ van Cosmè’s latere jaren.^[3] Het is echter onduidelijk hoe diens oorspronkelijke tekenstijl door de overtekening heen nog te beoordelen is.

Algemeen wordt aangenomen dat het onderwerp van de tekening verband houdt met de oorlog tussen Ferrara en Venetië in de periode 1482-1484. Hercules zou in dat geval Ercole I d’Este van Ferrara symboliseren en de leeuw de apostel Marcus, beschermheilige van Venetië. Dit zou kunnen betekenen dat de tekening een voorstudie is voor een geschilderd of gegraveerd werk, gemaakt voor of in opdracht van de Ferrarese heerser. Het zou dan een van de eerste weergaven van dit onderwerp in de renaissance zijn, maar van latere datum dan de ingetogener versie die Andrea Mantegna (ca. 1431-1506) tussen 1465 en 1474 voor het plafond van de Camera degli Sposi in Mantua maakte. Met die schildering bezit de tekening overigens geen enkele overeenkomst.