L'idole (Het idool)

Auteur: Sandra Kisters

L’idole is een tamelijk vreemde titel voor een werk dat de kijker allesbehalve een ideaalbeeld voorschotelt.^[1] In de caleidoscopische voorstelling lijkt een figuur op een stoel te zitten. Enkel het onderlichaam is zichtbaar, dat zowel naar boven als naar beneden uitwaaiert. Hoewel de figuur fysiek aan een volwassen vrouw of een vruchtbaarheidsbeeldje doet denken, verwijzen de afgezakte witte sokken in zwarte schoenen eerder naar een schoolmeisje. Het is een typisch voorbeeld van de ontwrichtende werking van de fotoserie die Hans Bellmer van zijn mechanische pop uit 1934 maakte.

Bellmer was tot het maken van deze pop geïnspireerd door de opera Les contes d’Hoffmann (1851) van de componist Jacques Offenbach, die hij in 1932 bijwoonde in Berlijn.^[2] In deze opera in drie aktes wordt de protagonist Hoffmann hopeloos verliefd op de mechanische pop Olympia, een gezamenlijke inventie van de gestoorde wetenschapper Spalanzani en de sinistere opticien Coppélius die de pop van glazen ogen voorziet. In de opera werd Olympia door twee actrices gespeeld, een sopraan en een danseres, maar tijdens de ontknoping werd een levensgrote pop gebruikt. In deze slotakte wordt Olympia door Hoffmann en Copellius tijdens een conflict aan haar ledematen uit elkaar getrokken, waarop Hoffmann inziet dat het een automaton is, een mechanische pop.

Bellmers levenslange toewijding aan de pop – naar verluid wilde hij zelfs met haar begraven worden – wordt door sommige auteurs in verband gebracht met Freud’s essay ‘Das Unheimliche’ (1919), dat eveneens ingaat op de opera van Offenbach. Freud legt een verband tussen het beangstigende effect van de uit elkaar gereten pop en castratieangst, een psychologische fase die volgens Freud alle jongetjes doormaken, en niet goed verloopt als zij een verstoorde relatie met hun vader hebben.^[3] Hoe het ook zij, het gebruik van het unheimliche als ingrediënt voor beeldende kunst, en dan in het bijzonder het verminken van of in absurdistische houdingen positioneren van een lichaam, werd door meer surrealisten beoefend, zie bijvoorbeeld Man Ray’s op sadomasochistische wijze ingesnoerde Vénus restaurée of de beruchte scène in Buñuels film Un chien andalou (1928) waarin een scheermes een oog doorklieft.

De foto L’idole was in 1996 samen met La poupée de eerste aanwinst van werk van Bellmer voor de collectie surrealisme van Museum Boijmans Van Beuningen. Een relatief late aankoop, gezien het feit dat Bellmer al sinds de jaren dertig deel uitmaakte van de surrealisten en het museum sinds de late jaren zestig surrealistische kunst verzamelt. Vanaf zijn verbintenis met de surrealisten is Bellmers werk internationaal regelmatig te zien geweest, waaronder in 1964 tijdens de toonaangevende Documenta, in Kassel. In 1970 is een tentoonstelling aan zijn tekeningen gewijd in het Stedelijk Museum in Amsterdam.^[4] Na 1996 volgden diverse andere aanwinsten, waaronder de bundel Die Puppe en de publicatie Les jeux de la poupée, waardoor het museum nu over de meest representatieve verzameling van zijn werk in een Nederlandse collectie beschikt.