Les jeux de la poupée (De spellen van de pop)

Auteur: Marijke Peyser

In februari 1935 is Hans Bellmer korte tijd in Parijs waar hij kennismaakt met André Breton en andere surrealisten, onder wie Paul Éluard en Henri Parisot. Vanaf dat moment wordt Bellmers werk opgenomen in tentoonstellingen van de surrealisten. In datzelfde jaar maakt hij een tweede versie van de pop met een grotere flexibiliteit dan de oorspronkelijke pop uit 1934. Armen, twee paar benen, vier kogelronde borsten, drie bekkens en een torso compleet met vrouwelijke genitaliën kunnen naar wens worden gemonteerd. De pop beschikt tevens over een uitgebreide garderobe, pruiken en schoenen.

Deze pop speelt de hoofdrol in de publicatie Les jeux de la poupée, die in 1949 verschijnt. Net als in het boekje van Die Puppe, dat in 1934 werd uitgegeven, is er een begeleidende tekst. In 1934 schreef Bellmer zelf een inleiding, getiteld ‘Erinnerungen zum Thema Puppe’, in 1949 zijn de foto’s vergezeld van veertien gedichten van Éluard en opnieuw een inleidend essay door Bellmer zelf, ‘Notes au sujet de la jointure a boule’, een pseudowetenschappelijke tekst die hij in 1938 schreef en die hij samen met de surrealistische dichter/kunstenaar Georges Hugnet vertaalde naar het Frans in 1946.^[1] Naast Éluard helpen vrienden als Raoul Haussmann en Christian d’Orgeix Bellmer met het handmatig inkleuren van de foto’s.^[2] Van de publicatie worden 142 exemplaren uitgebracht. In 2002 heeft Museum Boijmans Van Beuningen nummer 109 aangekocht.

Iedere foto in de serie Les jeux de la poupée vertelt een verhaal. De pop bevindt zich meestal in een huiselijke omgeving zoals een slaapkamer, een keuken, een trap of een kelderruimte. De sfeer die de foto’s uitstralen is pervers en bedreigend: een mattenklopper geeft aan dat de pop een pak slaag zal krijgen of al klappen heeft gehad, ook zijn er foto’s waarop ze aan een haak hangt of waar haar lichaam gedemonteerd is en als een vod is achtergelaten op een trap. Martelingen dreigen of hebben al plaatsgevonden. Ook buitenshuis is het gevaarlijk: een bebloede pop wordt bespied door een voyeur die zich achter een boom verschuilt. De beschouwer heeft te maken met een wrede wereld, gecreëerd door de kunstenaar, waar de kwelgeest zich in de regel niet laat zien. Wat we wel zien is het ‘voorspel’ of het resultaat van de martelingen die de pop heeft ondergaan.^[3]

Bellmers verontrustende, erotische manipulaties van de pop vormden voor de kunstenares Cindy Sherman het uitgangspunt voor haar zogenaamde ‘Sex Pictures’ (ca. 1992), waarvan Museum Boijmans Van Beuningen Untitled # 258 in de collectie heeft. In deze fotoserie reageert zij op de beeldtaal en conventies van de surrealisten, terwijl Bellmer op zijn beurt met zijn fotoseries over de aantastingen van het meisjeslichaam ageerde tegen het Arische ideaaltype van de gezonde, vruchtbare vrouw.^[4] In tegenstelling tot haar overige werk poseerde Sherman niet zelf voor de ‘Sex Pictures’, maar gebruikte ze onderdelen van plastic poppen die duidelijk agressieve handelingen hadden ondergaan, vergelijkbaar met Bellmers foto’s. Echt verontrustend, zoals de foto’s van Bellmer, worden ze echter niet.