Il trovatore (De troubadour)

Auteur: Marijke Peyser

In 1917 schilderde Giorgio de Chirico een werk getiteld Il trovatore. Het hier getoonde schilderij is een latere versie. Een monumentale ledenpop of ‘mannequin’ vult het doek, dat door zijn formaat een bevreemdende verhouding heeft tot het architectonische fragment links. Het hoofd van de pop heeft de vorm van een ei, iedere detaillering ontbreekt. Houten planken van verschillende kleuren en afmetingen verbeelden het bovenlichaam en de beide schouders zijn vervangen door zwarte, gedraaide knoppen. Een rood-blauw doek valt in klassieke plooien tot op de grond achter het linkerbeen. De omgeving is desolaat en wordt aan de lage horizon begrensd door enkele bomen en een berglandschap. Over de mannequins, die vanaf 1914 hun intrede doen in zijn oeuvre, schrijft De Chirico: ‘Ik kreeg het idee voor de grote eivormige hoofden, die je terugvindt bij de staande paspoppen in mijn metafysische werken, toen ik maquettes bekeek die waren ontworpen door mijn broer, die werkte onder het pseudoniem Alberto Savinio. Mijn broer was schrijver, musicus en schilder en had in 1914 een toneelstuk geschreven met de titel Les chants de la mi-mort. De hoofdpersoon is een “man zonder stem, zonder ogen, zonder gezicht”’.^[1] In het gedachtengoed van de surrealisten speelt het lichaam in al zijn vormen een belangrijke rol. André Breton beschreef paspoppen in etalages als, ‘wonderbaarlijke wezens wier levenloze vormen in feite erotische handelswaar waren, rijp voor consumptie’.^[2]

Een van de invloedrijkste figuren van de Parijse avant-garde, Guillaume Apollinaire, deelt De Chirico’s aandacht voor de poëtische betekenissen van gewone zaken: Italiaanse pleinen met onechte perspectieven, diepe schaduwen, mysterieuze classisistische beelden en objecten die er logischerwijs niet thuis horen.^[3] Aansluitend op Apollinaires waardering voor De Chirico, verwelkomen Breton en andere leden van de surrealistische beweging hem in hun midden. De Chirico zag zichzelf echter niet als surrealist. Desondanks vormen de metafysische werken die hij in de jaren tien maakt een belangrijke inspiratiebron voor schilders als Max Ernst, Salvador Dalí, Paul Delvaux en René Magritte.^[4]

De eerste eigenaren van de tweede versie van Il trovatore zijn Gala en Paul Éluard die De Chirico in de winter van 1923 in Rome bezoeken. Het is mogelijk dat de schilder deze variatie op het werk uit 1917 op verzoek van Éluard maakt.^[5] Als De Chirico zich in 1925 weer in Parijs vestigt, spreken Breton en de andere surrealisten zich zeer negatief uit over zijn naoorlogse werken. De Chirico was echter ruim voor de ontdekking van zijn metafysische werk door de surrealisten in de jaren twintig, namelijk omstreeks 1918, een heel andere koers gaan varen door klassiek aandoende schilderijen te maken. Bretons aanvankelijk lovende woorden maken nu plaats voor harde kritiek.^[6] De Chirico wordt verweten beklagenswaardige kopieën van grote meesters te maken en zijn eigen werk te herhalen. Il trovatore behoort samen met Au seuil de la liberté van Magritte en Le couple van Ernst tot de eerste drie surrealistische werken in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. Ze werden in 1966 gezamenlijk aangekocht door het museum uit de gerenommeerde verzameling van het Belgische echtpaar Joseph Berthold (Bertie) en Gaëtane (Gigi) Urvater.^[7]