De drie koningen

Auteur: Yvonne Bleyerveld

De drie koningen staan dicht opeen met hun geschenken voor de hoek van een muur die achteraan met planten begroeid is. De middelste koning herinnert met zijn magere gezicht, zijn lange, dunne neus en ingevallen ogen enigszins aan de man op het Studieblad met de koppen van een oude man, een jongen en een vrouw (inv. nr. H 259), die ook op enkele andere tekeningen van De Gheyn voorkomt. Mogelijk nam de kunstenaar bij het tekenen van deze koning hetzelfde model als uitgangspunt, maar nu in een andere houding.

Wie langer naar de voorstelling kijkt, ziet dat de drie van dichtbij getekende figuren weinig samenhang vertonen en eigenlijk drie aparte studies zijn. Vooral de morenkoning aan de linkerkant is enigszins achter de rug van de middelste koning weggestopt – voor hem is weinig relatief ruimte op het blad.¹ Ook heeft hij een andere maatvoering dan de andere koningen en is hij in dikkere penlijnen getekend. Maar ook de twee andere koningen verschillen onderling. In de kleding van de koning rechts zijn met kruisarceringen en rommelige, krasserige zigzaglijnen veel donkere schaduwpartijen aangebracht, waartegen zijn beker licht afsteekt. De toga van de middelste koning is daarentegen schetsmatiger getekend, met lange, parallelle lijnen. Het bindend element tussen de drie personen is de muur op de achtergrond. Uit de penlijnen die het muurvlak vullen is op te maken dat De Gheyn deze als laatste tekende. Zo volgt bij de middelste koning het krasserige patroon op de muur de ronding van zijn hoofd. Tussen hem en de morenkoning fungeren de snel opgezette zigzaglijnen als vulling tussen beide figuren. Bovendien gaan de lijnen in de achtergrond soms over de contouren van de morenkoning heen.

De compositie van de tekening, met drie grote, dicht opeengepakte figuren is opmerkelijk. De Gheyn heeft hier bewust geëxperimenteerd met de uitbeelding van een traditioneel thema op een nieuwe manier. Hij liet zich daarbij wellicht inspireren door de pentekening Fantasiefiguren voor een muur en balustrade van zijn leermeester en collega Hendrick Goltzius uit 1598, waar ook drie figuren in close-up verbeeld zijn.² Zowel wat betreft beeldvorm als in de vlotte tekenstijl herinnert De drie koningen bovendien aan een andere tekening van Goltzius, namelijk De man met de aardappelneus (inv. nr. MB 1743), die vermoedelijk dateert van omstreeks 1600-1605. Dat pleit voor een datering van De Gheyns tekening ná deze jaren.