Figuur met ontblote schouder

Auteur: Esmé van der Krieke

De contouren van deze figuur, die van achteren is weergegeven en met een indringende blik over de schouder kijkt, is met krachtige lijnen in zwart krijt op papier gezet. De royaal aangebrachte witte hoogsels lichten de schouder, arm en het gezicht op. Door het voorhoofd en de neus van de figuur loopt een verticale lijn, die de kunstenaar als hulpmiddel gebruikte om de ronding van het gezicht weer te geven. Die lijn is, net zoals de pentimenti bij de linkerschouder en de vlugge lijnen die het haar aanduiden, een aanwijzing dat het blad een vrij spontane studie van waarschijnlijk een levend model is. Hoewel niet direct duidelijk is of hier een man of vrouw is afgebeeld, werd de tekening in 1934 en 1935 tentoongesteld als zijnde een studie van een vrouwelijk naakt.^[1]  

Het blad heeft verschillende toeschrijvingen gekend. Vroegere verzamelaars schreven het toe aan Bernardino Luini (1480/1482-1532), terwijl blijkens een inscriptie op de achterzijde ook de kunstenaar Bernardino Lanino (c.1509/1513-c.1583) is overwogen. Beide toeschrijvingen werden verworpen door Philip Pouncey, die Gaudenzio Ferrari (1477/1478-1546), tevens de leermeester van Lanino, als maker opperde.^[2] Al deze kunstenaars hebben met elkaar gemeen dat ze in de eerste helft van de zestiende eeuw in de regio’s Lombardije en Piëmont werkzaam waren. Het gebruik van zwart krijt in combinatie met witte hoogsels die contrasteren met het blauwgrijze papier zijn inderdaad stilistische kenmerken van deze kring kunstenaars; voorbeelden in Parijs (Luini),^[3] New York (Lanino),^[4] Londen^[5] en Varallo (Ferrari)^[6] tonen dit aan. Geïnspireerd door de sfumato techniek die Leonardo da Vinci (1452-1519) in Milaan had geïntroduceerd, hebben de schaduwen in hun figuurstudies bovendien vaak een wazige gloed over zich. Dit komt in onze tekening ook in de onderarm en linkerwang naar voren. 

Hoewel het op stilistische grond dus aannemelijk is dat de tekening in het zestiende-eeuwse Lombardije of Piëmont werd vervaardigd, blijft een specifieke toeschrijving voor dit fascinerende blad onzeker. Toch komen de overwegend dikke lijnvoering en grove schaduwen meer overeen met de tekenkunst van Ferrari en Lanino dan met de fijne contouren van Luini. Door het onvoltooide karakter van de tekening is het aannemelijk dat de figuur als vroege studie in het maakproces van een schilderij of fresco heeft gediend. Zowel de kunstwerken van Ferrari als Lanino tonen vaak dergelijke bijfiguren met eenzelfde houding en/of de blik naar de beschouwer gericht, zoals de afgebeelde vrouw rechtsboven in Ferrari’s Het martelaarschap van de heilige Catherina in Milaan^[7] en de heilige Johannes de Doper op de rechtervoorgrond in Lanino’s Kruisiging in Biella.^[8] Onze tekening zou mogelijkerwijs gediend kunnen hebben voor de totstandkoming van een overeenkomstige figuur die deel uitmaakte van een grotere compositie. Aangezien vooral Ferrari’s subtiele en sprekende verbeeldingen van figuren tot ver in de zestiende eeuw invloed uitoefenden op kunstenaars, wordt de maker van de vergelijkbare Rotterdamse tekening voorlopig in diens omgeving geplaatst en gedateerd in de eerste helft van de zestiende eeuw.