Staande heilige met boek, Johannes de Evangelist (?)

Auteur: Rosie Razzall

Deze tekening van een staande heilige met een boek verbeeldt waarschijnlijk Johannes de Evangelist. In het begin van de twintigste eeuw werd het blad in verband gebracht met een reeks beelden van heiligen die de Siënese beeldhouwer Jacopo della Quercia voor nissen van het Trenta-altaar in de kerk van San Frediano in Lucca had vervaardigd.^[1] De ledematen van de figuur zijn te lang, terwijl het hoofd juist te klein is. De kunstenaar besteedde veel aandacht aan de plooien in de mantel die, hoewel eerder grafisch dan ruimtelijk uitgewerkt, enigszins doen denken aan die van de heiligen Ursula en Laurentius in het Trenta-altaar en de draperieën in andere sculpturen, zoals die van de jonge heilige Blasius voor de Misericordia-kerk in Pietrasanta (1401-1403),^[2] Maria en kind voor de kerk van Sant’ Agostino in Santa Fiora (1415-1420)^[3] en de figuren in De annunciatie voor het klooster van Santa Maria degli Angeli in Siena (1425-1430).^[4] 

Omdat maar weinig tekeningen van beeldhouwers uit deze periode zijn overgeleverd is een definitief uitsluitsel over de maker van dit zeldzame blad lastig te geven. Luciano Bellosi vond de Rotterdamse tekening ‘de meest Querciaanse’ van de weinige bladen die aan Della Quercia worden toegeschreven,^[5] waaronder een tekening op perkament in Londen^[6] van een deel van het aanzicht van de Fonte Gaia, en een tekening in pen en inkt van de figuur Naastenliefde die in 1977 in de Biblioteca Civica Carlo Negroni in Novara werd ontdekt.^[7] Bellosi wees op een nauw verband met de houten Madonna die ooit in de kerk van San Martino in Siena stond.^[8] Degenhart en Schmitt daarentegen publiceerden de tekening als een werk dat een Siënese kunstenaar uit de tweede helft van de vijftiende eeuw indachtig het werk van Giovanni di Paolo (1403-1482) maakte.^[9] Licia Ragghianti Collobi meende dat het blad deel uitmaakte van Giorgio Vasari’s beroemde tekeningenboek,^[10] terwijl Krautheimer het aanvankelijk omschreef als ‘ontstaan onder de directe invloed van Jacopo’^[11] en dit weliswaar later uitsloot maar vasthield aan een datering rond 1412.^[12] Recentelijk plaatste Laura Cavazzini de tekening in de kringen rond Della Quercia en opperde als maker Giovanni di Francesco da Imola (werkzaam ca. 1413-1425) die met Jacopo aan het Trenta-altaar werkte.^[13] Zij vergeleek de figuur in de Rotterdamse tekening met de houten Heilige Bartholomeus (ca. 1410-1415) uit de gelijknamige kerk in Collodi in Pescia.^[14] Volgens haar maakte Imola deze tekening tegen het einde van de eerste fase van het werk aan het Trenta-altaar, vóór hij in 1413 op beschuldiging van diefstal, verkrachting en sodomie in de gevangenis belandde.