:host { --enviso-primary-color: #FF8A21; --enviso-secondary-color: #FF8A21; font-family: 'boijmans-font', Arial, Helvetica,sans-serif; } .enviso-basket-button-wrapper { position: relative; top: 5px; } .enviso-btn { font-size: 22px; } .enviso-basket-button-items-amount { font-size: 12px; line-height: 1; background: #F18700; color: white; border-radius: 50%; width: 24px; height: 24px; min-width: 0; display: flex; align-items: center; justify-content: center; text-align: center; font-weight: bold; padding: 0; top: -13px; right: -12px; } Previous Next Facebook Instagram Twitter Pinterest Tiktok Linkedin Back to top
Dromedaris

Vraag maar raak

Laden...

Bedankt, je vraag is verzonden.

Helaas, er is iets mis gegaan met het verzenden van je vraag. Probeer het aub nog eens.

High-res beeldmateriaal aanvragen

Meer informatie

Specificaties

Titel Dromedaris
Materiaal en techniek Grijs krijt
Objectsoort
Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Locatie Dit object is in het depot
Afmetingen Hoogte 280 mm
Breedte 371 mm
Makers Tekenaar: Anoniem
Vroegere toeschrijving: Roelandt Savery
Inventarisnummer MB 1787 (PK)
Credits Aankoop 1912
Collectie Tekeningen & Prenten
Verwervingsdatum 1912
Vervaardigingsdatum in circa 1600
Signatuur geen
Watermerk Human head (on P5 from above, under the belly; vV, 10P, folio), somewhat similar to Briquet 15652 (doc. Rome, 1565-67) and 15653 (doc. Lucca, 1592). [AE]
Conditie in het midden en rechts enkele gerepareerde gaatjes; aan de rechterzijde en in de rechter benedenhoek enkele vouwen
Inscripties 'c 236' (verso, rechtsboven, in pen in bruine inkt), 'And del Sarto' (verso, linksonder, in potlood)
Merkteken C. Rogers (L.624)
Tentoonstellingen Gent 1954, no. 103 (als Roelandt Savery); Parijs 1960, no. 210; Antwerpen 1982, no. 50; Parijs/Rotterdam 2014, nr. 94; Washington 2017, nr. #
Interne tentoonstellingen Vroege Nederlandse tekeningen - Van Bosch tot Bloemaert (deel 2) (2015)
Externe tentoonstellingen Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014)
Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings (2017)
Onderzoek Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Literatuur Jaarverslag 1912, pp. 4-5, ill.; Spicer-Durham 1979, pp. 563, 729 (‘one of the erroneous attributions to Roelandt Savery’); Amsterdam 1993, p. 631, n. 5 (mogelijk omgeving Roelandt Savery); Collection Catalogue 2012 (online)
Materiaal
Object

Zie je iets wat niet klopt of heb je aanvullende informatie over dit werk? Stuur ons een berichtje

Entry bestandscatalogus Vroeg Nederlandse tekeningen uit de 15e en 16e eeuw

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Deze tekening van een dromedaris werd in 1912 door het museum aangekocht als een werk van Roelandt Savery.1 In het jaarverslag van dat jaar wordt het verworven blad uitbundig geprezen: de kunstenaar zou ‘de bizarre vormen van dit wonderdier’ met ‘verbaasde aandacht’ en ‘zeldzaam zuiver’ hebben getekend, met ‘een zekere eerbied’ voor de ‘holle flanken en stakige poten’.2

Het is begrijpelijk dat de tekening lange tijd op naam van Roelandt Savery stond, want van hem is een groot aantal getekende dierstudies bekend, waaronder een tekening met twee kamelen en twee tekeningen van olifanten.3 Hij maakte deze studies in de menagerie van Rudolf II in Praag – aan wiens hof hij verbleef van 1603 tot 1613 of 1614 – en gebruikte ze voor zijn schilderijen met thema’s als Orpheus en de dieren en de Ark van Noach.4 In het handboek Van ’t Licht der teken en schilder konst (Amsterdam, 1643) van Crispijn de Passe de Jonge zijn gravures van exotische dieren opgenomen, waarvan de ontwerptekeningen zijn gemaakt door Roelandt Savery of aan hem worden toegeschreven.5 In haar monografie over Savery’s tekeningen (1979) schreef Spicer de besproken tekening echter af, met het argument dat deze te delicaat is om in het oeuvre van de kunstenaar te passen.6 Inderdaad is de dromedaris zo verfijnd getekend, dat deze een zachter en ‘ijler’ aanzien heeft dan de dieren in andere dierstudies van Savery. Over de maker van deze tekening tasten we vooralsnog in het duister; mogelijk was het een kunstenaar uit de omgeving van Roelandt Savery.

De dromedaris is hoogstwaarschijnlijk ‘naar het leven’ getekend, waarbij de wollige, krullende vacht goed getroffen is. Exotische dieren als kamelen, dromedarissen en olifanten oefenden op zestiende en zeventiende-eeuwse Nederlandse kunstenaars een grote aantrekkingskracht uit. Ze werden van overzee meegenomen als vorstelijke geschenken of als curiositeiten die tegen betaling getoond werden op jaarmarkten en kermissen, wat kunstenaars de gelegenheid bood ze te observeren en tekenen. In 1670 adviseerde Willem Goeree kunstenaars om iedere kans die zich voordeed om uitheemse dieren als beren, kamelen en olifanten te tekenen te benutten, omdat deze dieren maar zo zelden te zien waren terwijl men ze soms toch in een voorstelling wilde uitbeelden.7 Uit dagboeken en reisjournalen is bekend dat levende exotische dieren af en toe in de Nederlanden tentoongesteld werden. De kameel of dromedaris die in 1645 in Harderwijk te zien was, was bijvoorbeeld een geschenk geweest van de Perzische koning aan de prins van Oranje.8

Er zijn diverse zestiende en zeventiende-eeuwse Nederlandse tekeningen van kamelen en dromedarissen bekend. Onderscheid tussen de een- en tweebultige diersoort werd toen overigens niet gemaakt – de benamingen voor beide dieren werden door elkaar gebruikt. Van Hendrick Goltzius kennen we drie studies van dromedarissen: een krijttekening uit de late jaren 1580 en twee studies in metaalstift, die hij maakte na zijn Italië-reis in 1590-1591.9 In een album met dierenstudies op zestiende-eeuwse papier, dat bewaard wordt in Amsterdam, is een dromedaris van een anoniem tekenaar opgenomen.10 Uit 1646 dateert een krijt- en penseeltekening van een kameel van Cornelis Saftleven.11 Daarnaast kennen we een groepje getekende studies naar kamelen uit de school van Rembrandt, waaronder het blad van Samuel van Hoogstraten in de collectie Lugt in Parijs.12

Aardig is dat in de 1612-editie van Guicciardini’s Beschryvinghe van alle de Nederlanden de bewerker Petrus Montanus de volgende opmerking heeft ingevoegd: ‘Hier te lande is noch gheweest in’t jaer 1595 eenen Elephant die den Turcken in Hongarien ontweldicht was/ daer nae oock een kameel.’13 Dit wijst erop dat er tussen 1595 en 1612 tenminste een levende kameel of dromedaris in de Nederlanden te zien was – mogelijk het hier getekende exemplaar.

Noten

1 Eerder was de tekening aan Andrea del Sarto (1486-1530) toegeschreven, zoals blijkt uit het opschrift aan de keerzijde.

2 Jaarverslag 1912, pp. 4-5.

3 Twee kamelen in een landschap, particuliere verzameling, Nederland; Rotterdam/Paris/Brussels 1976, nr. 118; Spicer-Durham 1979, nr. C 142. Olifant, Wenen, Albertina, inv. nr. 15092; Spicer-Durham 1979, nr. C 140. Olifant met een aapje op zijn rug, Sacramento, E.B. Crocker Art Gallery; Spicer-Durham 1979, nr. C 141. Zie voor alle dierstudies van Savery Spicer-Durham 1979, nrs. C 120-C 147.

4 Prague/Courtrai 2010, p. 69.

5 Prague/Courtrai 2010, pp. 308-323, nrs. 35a-f. Zie voor dit boek Veldman 2001, pp. 337-340.

6 Spicer-Durham 1979, p. 729: ‘Nothing of comparable delicacy in Savery’s oeuvre’.

7 Goeree 1670, pp. 121-122.

8 Zie daarvoor M. Roscam Abbing en P. Tuynman, ‘Rembrandt’s Drawings of the Elephant Hansken’, in: M. Roscam Abbing (ed.), Rembrandt 2006 (Essays), pp. 173-190, p. 177. Zie ook Paris 1997, nr. 70.

9 Dromedaris, Londen, The British Museum, inv. nr. 1875.4.10.557; Reznicek 1961, nr. 416; Amsterdam/New York/Toledo 2003, nr. 59. Studie van een dromedaris (gedeeltelijk afgesneden, getekend op de keerzijde van een zelfportret), Londen, The British Museum, inv. nr. 1895-9-15-1020, Reznicek 1961, nr. 254. Studie van een dromedaris (gedeeltelijk afgesneden, getekend op de keerzijde van twee geitenbokjes), Munich, Staatliche Graphische Sammlung, inv. nr. 12197; Reznicek 1961, nr. 417; Munich 1989, nr. 31. Voor de datering van deze drie tekeningen, zie Plomp in Amsterdam/New York/Toledo 2003, p. 176.

10 Boon 1978, nr. 568, zonder afbeelding; afgebeeld in Schapelhouman 1987, p. 226.

11 Leiden, Universiteitsbibliotheek Leiden, Prentenkabinet, inv. nr. PK-T-AW-303; Groningen 2005, nr. 78.

12 Paris 1997, nr. 70, met verwijzing naar de andere tekeningen in dit groepje. Zie ook Bremen 1991, nr. 1352 (navolger Rembrandt, Bremen, Kunsthalle, inv. nr. 65, zoekgeraakt tijdens de Tweede Wereldoorlog).

13 Guicciardini 1612, pp. 23- 24. Met dank aan Michiel Roscam Abbing, die mij op deze passage wees.

Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Toon catalogustekst Verberg catalogustekst

Alles over de maker