8 April 2020

Designing Online Art Experiences

Geschreven door Sarie Bekker

Dit is de titel van de workshop die erfgoedspecialist en ontwerper Brigitte Jansen organiseerde ter afsluiting van het onderzoek De digitale tentoonstellingsruimte. Het afgelopen half jaar onderzocht zij in samenwerking met Museum Boijmans Van Beuningen hoe een online kunstbeleving gecreëerd kan worden door middel van Art Mediation. Hierbij is gekeken naar de mogelijkheden om een online omgeving te ontwerpen waarin beleving en interpretatie van schilderijen centraal staat. De bezoeker wordt uitgedaagd de kunstwerken intenser of op een actievere manier te beleven om vervolgens een eigen mening over het werk te vormen.

De workshop werd bijgewoond door allerlei professionals uit de culturele sector met interesse in digitale toepassingen voor erfgoed. Zoals Brigitte zelf in haar blog aangeeft zijn er online te weinig tools die zich richten op de beleving van kunst, terwijl daar binnen de fysieke plek van het museum middels publieksbegeleiding wel op ingegaan wordt. Haar vraag waarom de beleving van kunst zo achter blijft op online kunstplatformen is er dan ook een waar de meeste bezoekers van de workshop zich bij aansluiten. Aan Brigitte de taak om de online kunstbeleving naar een hoger niveau te tillen.

De ochtend

De ochtend stond in het teken van Art Mediation. Na een algemeen welkom en voorstelronde kreeg Yoeri Meessen, Hoofd Educatie van Museum Boijmans Van Beuningen, het woord. Hij gebruikte het begrip ‘Kunstvermittlung’, Deze methode kwam op in de jaren ’80 in Duitsland en heeft de relatie tussen de bezoeker en de kunst definitief veranderd. Bij Kunstvermittlung (Art Mediation) wordt de focus verlegt van enkel aandacht voor het kunsthistorische verhaal, naar juist de beleving van kunst door de bezoeker. Het gaat om het oproepen van emoties en herinneringen door naar de kunst te kijken, zonder dat het belangrijk is wat de kunstenaar – of het museum – met het kunstwerk heeft willen zeggen. Lang kijken, details in je opnemen, een eigen uitgesproken mening vormen en dan door naar het volgende werk, als je daar nog energie voor over hebt tenminste.

Na deze introductie over het kijken naar kunst binnen het museum, werd de groep in tweeën gesplitst. Per groep van ongeveer tien personen kregen we een Art Mediation sessie van Linda Köke en Jade Kerste. Als Art Mediators namen zij een objectieve, modererende rol in. Bij Art Mediation is de persoonlijke mening en het gesprek tussen de participanten over de kunst namelijk erg belangrijk. De Art Mediator bemiddelt actief tussen de kunst en de kunstkijkers. Door in te spelen op de eigen ervaring van de participanten is iedereen betrokken bij het waarderen van de kunst zonder dat hier voorkennis voor nodig is. Samen keken we bijvoorbeeld ruim een half uur naar Jan Toorops, Dorpelwachters der zee. Na een minuut werd ons gevraagd: Wat zie je allemaal in dit werk? Kijk nog eens een minuut en kies een personage en bedenk wat het hoort, voelt, ziet, ruikt en misschien ook wel denkt. Het was mooi dat sommige beschrijvingen door iedereen werden gedeeld, terwijl andere beschrijvingen heel persoonlijk waren en daardoor haast onaantastbaar werden voor de rest van de groep.

“Ze ruikt de zoute lucht van de zee en een muffe geur dat alleen een paard met zich mee kan dragen. Haar enkel wordt koud en ze verlangt naar een andere plek die ergens daar aan het eind van de zee zit. Ze vindt het jammer dat ze snel naar huis moet om de aardappels op het vuur te zetten.”

Dat achtergrondkennis de beleving van een kunstwerk kan beïnvloeden werd duidelijk bij een ander schilderij: James Ensors Nature morte au canard. Sommige deelnemers wisten veel over James Ensor waardoor het schilderij al snel werd bestempeld als unheimlich. Tijdens de opdracht Ten Times Two – waarbij deelnemers werden gevraagd twee keer tien woorden op te schrijven – bleef de groep vasthouden aan dit gevoel. Hierdoor was de overtuigingskracht van de groep misschien wel iets te sterk waardoor er geen plaats meer was voor een eigen verbeelding.

De middag

Na de lunch werden we meegenomen in de bevindingen van Brigitte over online kunstkijken. Websites van het Rijksmuseum, Victoria and Albert Museum en van de Royal Academy kwamen voorbij. Brigitte toonde dat bij veel instellingen, en ook bij het Boijmans, de online kunstbeleving vaak alleen nog maar bestaat uit de feitelijke informatie, zoals metadata, en een afbeelding van een kunstwerk. Enkele instellingen maken een andere keuze door een meer persoonlijke of verdiepende laag in hun sites aan te brengen. Zo heeft de NTR een interactieve kijk- en luisterervaring gecreëerd rondom het schilderij De tuin der lusten van Jheronimus Bosch. Door de associatieve interface dwaalt de bezoeker door het schilderij en met de toevoeging van audio wordt de bezoeker extra het werk ingezogen.

Een andere inspirerende site is Combinary van het Van Abbemuseum. Hier kunnen bezoekers zelf drie kunstwerken die hen aanspreken selecteren om er een persoonlijke tekst over te schrijven. Later word je op de hoogte gebracht van eerdere bezoekers die dezelfde werken hebben uitgekozen. Het is enerzijds een heel persoonlijke benadering die draait om je individuele beleving van de objecten, en anderzijds komt het sociale aspect sterk naar voren doordat de verhalen uiteindelijk worden gedeeld.

Na al deze inspiratie was het tijd voor de deelnemers om hun handen uit de mouwen te steken. In groepjes werd een interface bedacht, die de gebruiker ondersteund om de kunst te beleven met de toevoeging van Art Mediation. Er werden uiteindelijk vier verschillende concepten gepresenteerd. De een nog uitbundiger dan de ander. Bij alle ideeën werd er ingespeeld op sociaal gedrag, het delen van emoties of meningen en het toevoegen van je eigen beleving in een creatieve vorm. Zo kon er bij één van de ideeën een geluidsfragment worden toegevoegd. In dit concept moet je jouw persoonlijke ervaring met het kunstwerk vertalen naar een soundscape, waar vervolgens de volgende bezoeker op reageert met zijn eigen soundscape. Als nieuwe bezoeker van de site word je dus meegenomen in een vertaling van de beleving van een ander door middel van geluid. Een ander plan sloot aan bij de Art Mediation sessie van de ochtend, door de techniek Ten Times Two toe te passen zodat de bezoeker van de site goed naar het kunstwerk zou moeten kijken.

Tot slot werd het prototype getoond dat Brigitte maakte samen met front-end ontwikkelaar Hay Kranen, naar aanleiding van haar onderzoek De digitale tentoonstellingsruimte. Dit prototype genaamd Kunst kijken met Boijmans, is een online kunstcursus waarin de deelnemer wordt uitgedaagd om op een andere manier naar de kunst te kijken. Het draait hier niet langer om wat het museum over de kunst te zeggen heeft, want in deze cursus leer je juist dat je zelf in staat bent om invulling te geven aan het kunstwerk. Door middel van verschillende opdrachten neemt Joost, de online art mediator, je mee door de collectie van het Boijmans. Museum Boijmans Van Beuningen is ontzettend blij met Kunst kijken met Boijmans. Al is het nu alleen een prototype, het resultaat van Brigitte’s onderzoek is een belangrijke stap naar de online kunstbeleving van de toekomst. Iets om naar vooruit te kijken dus. Ben je ook nieuwsgierig? Klik dan op deze link om het prototype zelf te beleven: www.boijmans.nl/kunstkijken.