De spiegel van een reus
De buitenkant van het depot nadert zijn voltooiing. Naast de ronde vorm is de spiegelwand het meest opvallend. De spiegels zijn niet alleen een spectaculaire aandachttrekker, maar staan ook in een lange culturele, architectonische en kunsthistorische traditie. Romanschrijver Peter Delpeut, architect Winy Maas en museumdirecteur Sjarel Ex belichten vanuit verschillende invalshoeken de betekenis van de spiegelwand van het depot. Is het de spiegel van een reus, het Panorama Rotterdam of een lief bolletje? Of misschien wel alle drie?
Het was een verbluffende artist’s impression waarmee architectenbureau MVRDV hun ontwerp voor Depot Boijmans Van Beuningen presenteerde. Een spiegelwand met alle kenmerken waarmee de grote landschapsschilders ons imponeren. Op de voorgrond de fijne details van een frisgroen bladerdek. Aan weerszijden twee klassieke bouwwerken die als de coulissen van een theater onze blik via slingerende paden naar een bergrug sturen. En alsof dat niet genoeg was, een hemel zwanger van onweerswolken en vroeg avondlicht. Onmiskenbaar de skyline van Rotterdam, maar zoals alleen een schilder die kan transformeren. Architect Winy Maas beloofde ons geen gebouw, maar een landschap.
Inmiddels kunnen we de spectaculaire eenentwintigsteeeuwse vergezichten zelf zien. Maar niet veel mensen zullen beseffen dat ze bij dit spiegelspektakel in een vergeten traditie staan. Toen ik de artist’s impression voor het eerst zag, moest ik meteen denken aan de Claudespiegel, een klein gadget uit de achttiende eeuw, waarin spiegel, schilderij en landschap ook zo’n mooi verbond aangingen. De Claudespiegel was een zwart, bolvormig geslepen glas, niet groter dan een poederdoosje. Het waren wandelaars die met deze poederdoos op stap gingen. Bij hun favoriete uitzichten deden ze iets vreemds: ze draaiden zich met hun rug naar het landschap en bewonderden de omgeving via het spiegeltje. Wat ze dan zagen leek op een schilderij, meer in het bijzonder op een landschap van de zeventiende-eeuwse Franse schilder Claude Lorrain (1600-1682).
Wie het spiegeltje heeft uitgevonden is onbekend. Claude zeker niet, maar in de achttiende eeuw was hij in Groot Brittannië wel ongekend populair. Toch was het vreemd dat de wandelaars juist de landschappen van Claude op het regenachtige eiland probeerden terug te vinden. Claude schilderde namelijk het zonovergoten land rondom Rome. Niet eens zoals het er echt uitzag, maar geïdealiseerd. Het waren artist’s impressions van de Romeinse Campagna, waarin herders, schapen en ruïnes in een goddelijk zonlicht baadden. De eigenschappen van het spiegeltje hielpen de wandelaars om die illusie ook in Engeland, Wales of Schotland op te roepen.
Ook de bezoekers van het depot hebben straks zo’n spiegel. Het werkelijke landschap strekt zich, net als voor de achttiende-eeuwse wandelaars, niet voor onze ogen uit, maar achter onze rug. We kijken in de Claudespiegel van een reus. Rotterdam, omgetoverd tot één groot schilderij van Claude. En als we niet op zijn befaamde avondlicht willen wachten, dan gaan we naar binnen, waar we de goddelijke zonsondergang in ‘Landschap met figuren die een beek doorwaden’ (1637) kunnen bewonderen – een echte Claude waar geen spiegel voor nodig is, en ook nog eens altijd beschikbaar.
Van Peter Delpeut verscheen onlangs ‘In het zwart van de spiegel’, een roman waarin de Claudespiegel een belangrijke rol heeft.
Lief bolletje
Depot Boijmans Van Beuningen moet een lief bolletje worden in het Rotterdamse landschap, en de spiegelende gevel helpt daarbij. Daardoor wordt het gebouw transparant en gaat het op in zijn omgeving, het Museumpark. Maar het depot moet ook een zekere ‘présence’ hebben, want we werken toch aan een gebouw waarvoor mensen straks gaan omreizen, een nieuwe selfie-hotspot. Deze gevel met dubbelgekromde spiegels is uniek. We hebben er veel voor moeten testen, want hoe reguleer je lichtinval, klimaat, mate van doorzichtigheid? De grootste uitdaging was om de spiegels mooi aaneengesloten te krijgen, met een zo klein mogelijke voeg. Dat is uiteindelijk gelukt; met deze spiegelende gevel hebben we iets wat super hightech is en tegelijkertijd super ambachtelijk.
Panorama Rotterdam
De mens vergaapt zich graag, aan kunst, aan film en natuurschoon. Dat is niet anders dan vroeger. De slag bij Waterloo bijwonen? Tot in de negentiende eeuw werd op kermissen en naamfeesten het Panorama getoond, een rondtrekkend fenomeen, bijna echt, alsof je erbij was geweest. Panorama Mesdag, een blik van 360 graden rondom Scheveningen, is ook iets van toen. Daarvan stammen wij af, met Panorama Rotterdam. Omgekeerd en van deze tijd, dynamisch, in de weerspiegeling van het depot spannen wolken en stadsbeelden samen. Een luchtspiegeling waarbij de werkelijkheid verbleekt. Met 300 man op een selfie, oh, à la Magritte? Hallucinaties en illusies, verkleind naar een schaal van 1 op 10, een pot met zilverlingen voor de grote, mooie kunstverzameling van Rotterdam. Het wordt een ongekende ervaring.
Depot Journaal
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Depot Journaal #3 dat deel uitmaakt van een serie van 6. Wil je graag alle gedrukte edities thuis ontvangen? Stuur dan een email naar info@boijmans.nl met je volledige naam en adres, plus de vermelding ‘ontvangst Depot Journaal’.