Plundering van een dorp

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Op een dorpsplein heeft zich een menigte mensen verzameld, bijeengedreven door soldaten die huizen leegplunderen, vee wegvoeren en inwoners lastigvallen. Rechts op de voorgrond wordt een slachtoffer van zijn kleding beroofd. Links zit een plunderaar onder een boom zijn geld te tellen, zijn paard zwaarbeladen met de veroverde buit. Ook de kar in het midden van de voorstelling is volgeladen met buitgemaakte spullen.

De in de schaduw geplaatste boom, met zittende man, paard en hond, dient als repoussoir, evenals het huis rechts. De centrale voorstelling is helder van links af verlicht. De voorstelling is van een kwadraatnet voorzien, wat erop wijst dat deze als ontwerptekening bedoeld was, hoogstwaarschijnlijk voor een schilderij. Van deze compositie zijn nog twee versies bekend: de ene bevindt zich in Sint Petersburg, de andere was in 1967 bij Bernard Houthakker in Amsterdam.¹ Ook kennen we deze plundering uit twee vrijwel identieke, geschilderde voorstellingen, waarin de compositie van de besproken tekening tamelijk nauwgezet is nagevolgd.²

Een plundering van een dorp door soldaten is een onderwerp dat vaker voorkomt in tekeningen en schilderijen van Sebastiaan Vrancx en van kunstenaars uit zijn directe omgeving.³ Het thema is ook bekend uit werken van Jacob en Roelandt Savery en David Vinckboons.⁴ Kennelijk lag het onderwerp goed in de markt, wat begrijpelijk is gezien de dramatiek van het thema en tegen de achtergrond van het oorlogsgeweld in de Nederlanden. Dat de compositie van de besproken tekening in vier andere getekende of geschilderde versies overgeleverd is, duidt erop dat het hier gaat om een ontwerp dat de kunstenaar in het atelier op voorraad had om dorpsplunderingen als ‘serieproducten’ te kunnen schilderen. Ook de vlakke, enigszins plichtmatige tekenstijl, waarbij aan alle motieven evenveel gewicht is toegekend, maakt duidelijk dat het hier gaat om een tekening uit het atelier van Vrancx of zijn directe omgeving.

Net als bij tekening DN SV gi is het opschrift B franck aangebracht door een zeventiende- of achttiende-eeuwse verzamelaar, verwijzend naar de benaming ‘Bastiaan Franck’, als afkorting van Sebastiaan Vrancx.⁵