Studie van een mannelijk naakt met uitgestrekte arm voor 'Sint-Joris en de draak' (recto), doordruk met rugaanzicht (verso)

Auteur: Albert Elen

De tekening op de voorzijde van dit dubbelzijdig betekende blad werd door Tietze/Tietze‑Conrat (1944) en Rossi (1975, 2007) geaccepteerd als een eigenhandig werk van Jacopo Tintoretto, maar verder niet gepubliceerd of tentoongesteld. Lange tijd werd het werk beschouwd als een studie van een hangende man, waarschijnlijk bedoeld voor een kruisiging, te oordelen naar de positie van Reynolds' verzamelaarsmerk. Rossi (1975) vergelijkt de tekening met de naakte man die geveld op de grond ligt in het midden van Tintoretto's schilderij Sint-Joris en de draak (omstreeks 1553) (afb.), nu in Londen,^[1] maar verwerpt een directe relatie daarmee omdat zij de studie om stilistische redenen veel later dateert, dit voornamelijk op basis van wat Tietze/Tietze‑Conrat (1944) erover schreven. Die veel latere datering zou volgens haar verder worden ondersteund door het feit dat een andere, zeer gelijkende tekening van dezelfde figuur, nu in Parijs, wordt beschouwd als gelijktijdig aan het schilderij en derhalve chronologisch consistent.^[2]

Naar onze mening zijn beide tekeningen nauw aan het schilderij gerelateerd als opeenvolgende stadia in de ontwikkeling van deze figuur, waarbij de Rotterdamse studie, die om stilistische redenen door Marciari rond 1553 wordt gedateerd,^[3] voorafgaat aan de uitgewerkte, en met wit gehoogde tweede versie op blauw papier in Parijs. Beide tekeningen zijn enigszins diagonaal gekwadreerd: de Rotterdamse tekening voor overname op het Parijse blad en deze laatste om te worden overgezet op het uiteindelijke doek of een tussenliggend getekend stadium dat verloren is gegaan. De stand van het linkerbeen werd in de tweede tekening enigszins aangepast waardoor de linkerknie omhoog is geschoven en het hoofd lager en tegen de linkerschouder is komen te liggen, zoals ook in het schilderij het geval is. De rechterarm werd er schijnbaar in het laatste instantie nog bij geschetst en alleen in zwart krijt bij de rechterschouder en de linkerheup aangeduid, daar waar de vingers onder het lichaam uitsteken. Een opname met een infraroodcamera die de ondertekening van het schilderij laat zien, wijst uit dat uiteindelijk alleen de rechterbovenarm van de figuur is overgenomen, maar daaroverheen een blauwe lap is geschilderd.^[4] Deze twee opeenvolgende voorstudies geven ons een fascinerende inkijk in het creatieve proces dat tot een van Tintoretto's beroemdste schilderijen leidde.

Beide tekeningen, die samen met vele andere in de motievenvoorraad van de werkplaats werden bewaard, deden misschien opnieuw dienst toen Jacopo in het Benedictijnerklooster van San Giorgio Maggiore in Venetië aan zijn laatste schilderij, De graflegging van Christus (1594), werkte.^[5] De tekeningen hoefden slechts één slag naar links te worden gedraaid om te kunnen dienen voor de dode Christus die naar zijn graf wordt gedragen.

De achterkant van dit blad toont de overgetrokken figuur van de tekening op de voorzijde, ditmaal op de rug gezien.