Maria Magdalena

Auteur: Klazina Botke

Hoewel Pordenone uitsluitend werkzaam was in Noord-Italië, blijkt uit zijn tekeningen volgens Cohen (1980) dat hij goed bekend was met werk van Centraal-Italiaanse kunstenaars, onder wie Michelangelo (1475-1564).^[1] Het gebruik van rood krijt in zijn vroege tekeningen getuigt mogelijk van navolging van deze meesters. Er is maar een klein aantal zwartkrijttekeningen van zijn hand bekend, waaronder deze studie van een jonge vrouw, identificeerbaar als Maria Magdalena door de zalfpot linksonder. Pordenone beeldde haar met zwierige haren en in een gracieuze houding uit en benadrukte beweging door de golvende stof van haar mantel. De kunstenaar was duidelijk meer geïnteresseerd in een aansprekende voorstelling van een jonge vrouw, benadrukt door oogcontact en sensuele gebaren, dan in een natuurgetrouwe anatomische weergave. Hierin week hij duidelijk af van zijn voorbeelden uit Centraal-Italië.^[2] Daarnaast speelde hij op een inventieve manier met licht- en schaduwwerking. Naast witte hoogsels gebruikte hij voor de lichteffecten het papier zelf. Dit is goed te zien in het gezicht, de hals en de armen, waar lichtwerking is bereikt door het papier op die plaatsen niet te betekenen. Deze lichte delen contrasteren met de sterk aangezette contouren en met door arcering gecreëerde schaduwpartijen.^[3] De tekening wordt vaak vergeleken met de studie voor De annunciatie in Windsor, een van de weinige zwartkrijttekeningen van Pordenone met dezelfde subtiele gradaties in de modellering.^[4]

Hoewel de meeste van Pordenone’s figuurstudies gerelateerd kunnen worden aan een bestaand schilderij, geldt dit niet voor de onze.^[5] Fiocco (1935) zag een zekere gelijkenis met Maria Magdalena in de Noli me tangere, een altaarstuk geschilderd rond 1534 voor de aan deze heilige gewijde Santa Maria-kapel in Cividale del Friuli.^[6] Overtuigender is de suggestie van Cohen (1980 en 1996) dat de tekening mogelijk een voorstudie is voor de Maria Magdalena in de kapel gewijd aan de heilige Catharina in de Santa Maria di Campagna te Piacenza, geschilderd rond 1530-1532. De elegante houding, het expressieloze gezicht en de lange, puntige vingers komen overeen, evenals de sierlijke zalfpot met smalle voet.^[7] Luijten (1990) vermoedde dat hetzelfde model ten grondslag kan hebben gelegen aan de voorstellingen van de sibillen in de koepel van deze kerk en aan de figuur van de heilige Catharina in scènes uit haar leven.^[8]

De tekening is dus geen directe voorstudie voor een van deze schilderingen, maar is mogelijk een prima idea en geeft ons zodoende inzicht in Pordenone’s werkwijze. Dat hij nog zoekende was naar de juiste vorm en houding is onder andere zichtbaar in de pentimenti in Magdalena’s rechterarm. De achterzijde van het blad is ter hoogte van de tekening zwart gemaakt met houtskool en de tekening zelf is doorgegriffeld voor overbrenging en verdere uitwerking op een andere drager. Anders dan Luijten (1990) vermoedde, is de tekening later waarschijnlijk niet aan de onderzijde bijgesneden. Er is juist sprake van een afgewogen compositie waarin de positie van de zalfpot op een horizontaal oppervlak een logische plaats heeft in een kniestuk.