Maria met Christuskind en de heiligen Bartolomeüs en Johannes (sacra conversazione)

Auteur: Surya Stemerding

Op een enigszins afgebrokkelde troon zit Maria met het Christuskind staand in haar schoot. Het kind geeft een appel aan de heilige Bartholomeus naast hem. Deze is te herkennen aan het mes waarmee hij levend werd gevild. De appel verwijst naar de boom van goed en kwaad en naar de zondeval. De aanwezigheid van de vrucht in de handen van Christus identificeert hem als de toekomstige Verlosser die de mensheid zal bevrijden van de erfzonde. Rechts van Maria staat Johannes de Evangelist, te herkennen aan de adelaar schuin achter hem. De voorstelling van een tronende Maria met Christuskind en vergezeld van heiligen wordt een sacra conversazione (heilig gesprek) genoemd. Opvallend in deze tekening is de gedetailleerde weergave van vegetatie: de planten aan de voeten van de twee heiligen en de begroeiing op de troon bij het hoofd van Maria waar twee engelen een kroon omhooghouden.

De anonieme tekenaar moet gezocht worden in de omgeving van Bernardino Lanino. Diens tekenstijl kenmerkte zich door een sterk chiaroscuro, een combinatie van zwaar aangezette schaduwpartijen en witte hoogsels op gekleurd of geprepareerd papier, en werd beïnvloed door het werk van zijn Milanese leermeester Gaudenzio Ferrari (1477/1478-1546).^[1] Een voorbeeld van deze bijzondere techniek is een tekening in New York gedateerd omstreeks 1540-1550: een staande Maria met Christuskind tussen een grote groep knielende broeders.^[2] De chiaroscuro-techniek genoot veel navolging, vooral door kunstenaars uit Lanino’s sterfplaats Vercelli in Piëmont.^[3] De fysionomie in de Rotterdamse tekening is echter minder verfijnd dan die in Lanino’s tekeningen en de contouren zijn scherper aangezet.

Bij het verwijderen van de oude doublure (1996) bleek ook daarop een tekening te staan: een figuurstudie in zwart krijt die echter niet van dezelfde hand is en waarschijnlijk uit de achttiende eeuw stamt.^[4]