Mariée (Bruid)

Auteur: Bert Jansen

In 1912 brengt Marcel Duchamp zijn schilderij Nu descendant un escalier 2 (1911-1912) in voor een groepstentoonstelling van het kunstenaarscollectief Section d’Or.^[1] Zijn kunstenaarsvrienden en zijn broers bekritiseren het werk, waarschijnlijk omdat het door de suggestie van beweging doet denken aan het Italiaanse futurisme, dat werd gezien als concurrerend met het kubisme. Duchamp haalt het schilderij terug uit de tentoonstelling en maakt daarna nooit meer deel uit van een kunstenaarsgroep. In plaats daarvan begint hij vraagtekens te plaatsen bij het wezen van de schilderkunst als zodanig. Deze verdieping speelt zich af tijdens en vlak na een solitair verblijf van drie maanden in München, waar hij zijn laatste kubistische werken maakt: twee tekeningen met de titel Vierge (1912) en de schilderijen Le passage de la vierge a la mariée (1912) en Mariée (1912). De hier getoonde Mariée is een reprise van dat laatstgenoemde schilderij. Duchamp laat deze litho in 1935 drukken om in La boîte verte (zie La Mariée mise à nu par ses célibataires, même (Boîte verte)) te worden opgenomen. Ook laat hij een beperkt aantal extra exemplaren maken waarbij hij de marge – die normaliter wordt weggesneden – onder de litho laat zitten. Daarop plakt hij een Franse belastingzegel van 5 centimes waarover hij zijn handtekening plaatst en dateert met ‘oct 1937’.

De titels van de schilderijen uit 1912 suggereren een verandering van een maagdelijk naar een seksueel actief leven. In de verschillende werken zoekt Duchamp een steeds sterkere concentratie in de compositie door de schaduw en de details op de achtergrond weg te laten. Dit vindt een vervolg in de bruid in Le Grand Verre (1915-1923), waarin alle achtergrondelementen van de voorstudies uit München als het ware zijn opgelost in het transparante glas. In één van zijn notities omschrijft Duchamp Le Grand Verre als een skelet op een röntgenfoto. Hij noemt het een retard en verre, een vertraging in glas. Wat achterblijft is als een schaduw van een vierdimensionaal virtueel beeld. In zijn aantekeningen benoemt Duchamp de onderdelen daarvan op een associatieve, dichterlijke manier: er is sprake van een ‘wesp met een secretie van liefdesbenzine’ en van de ‘vonken van de begeerte-bobine’. Die machinale opvatting van seks is ook aanwezig in het schilderij Mariée. De figuur lijkt opgebouwd uit een mengeling van onderdelen van een motor en inwendige organen. En zo is ze ook geschilderd; zonder expressie en met de precisie van een technisch tekenaar.

Bij zijn terugkeer in Parijs in de herfst van 1912 schenkt hij het schilderij aan zijn vriend Francis Picabia, de man van Gabrielle Buffet op wie Duchamp heimelijk verliefd is en die hij wellicht voor ogen had bij het bedenken van de bruid.^[2] Van Picabia zijn uit de daaropvolgende jaren ook een aantal tekeningen bekend waarin de vrouw en haar seksuele activiteit zijn weergegeven als een machine; voorzien van elektrische bedrading en met motoronderdelen als een bougie of een cilinder.