Bos met zes leeuwen

Auteur: Judith Niessen

Deze vijf leeuwen en een leeuwin in een bos zijn getekend in de zogenaamde chiaroscuro techniek, waarbij op een gekleurde ondergrond de contouren en enkele details met een penseel in zwarte inkt zijn aangebracht en andere details, zoals de manen van de leeuwen en de beplanting, in witte dekverf werden toegevoegd.

Tot zeer recent werd de tekening toegeschreven aan een kunstenaar uit de Duitse Bocksberger-familie uit Salzburg, die in een gelijksoortige chiaroscuro-techniek diergroepen uitbeeldden.¹ De stijl van dit blad wijkt echter te zeer hiervan af om een dergelijke toeschrijving te kunnen handhaven. De tekening is vermoedelijk gemaakt door de Meester van (de dood van) Absalom, zoals Erwin Pokorny al eerder suggereerde.² De voorstelling is getekend in dezelfde schematisch-decoratieve stijl die kenmerkend is voor de groep werken die aan deze kunstenaar wordt toegeschreven.³ Ook de opvallend brede toets kennen we van meerdere tekeningen uit deze groep, zoals de Oriëntaalse mannentronie in New York. (afb. 1).⁴ In de brede arceringen in zwarte inkt op de schouder van de oriëntalist en de opzet van de volle witte baard met zwarte krullen aan de uiteinden zijn de tekeningen in stijl duidelijk aan elkaar verwant. De sjabloon-achtige bladeren van de begroeiing in de voorgrond komen ook voor op een aantal tondo’s (circkelvormige tekeningen) van de Meester van Absalom in Dresden.⁵ De aanduiding van de bosgrond en de arceringen rondom de leeuwen is vergelijkbaar met die in de tekening waarop twee monsters zijn te zien.⁶ Net als bij de ‘monster’-tekeningen van de meester, is het aannemelijk dat, gezien de schematische opzet van de koppen op de Rotterdamse tekening, de kunstenaar zich ook voor de leeuwen heeft gebaseerd op voorbeelden in modelboeken of op bestaande gravures.⁷

Met hun imposante uiterlijk en krachtige imago zijn leeuwen altijd een geliefd ondersteunend motief in de beeldende kunst geweest. Ze zijn het attribuut van meerdere heiligen, bevolken diverse historische taferelen, dienen als heraldisch embleem, of staan als levensgrote wachters bij paleizen en kastelen. In het huidige formaat van het blad (de tekening is aan alle kanten afgesneden), zijn de leeuwen zelf het onderwerp van de tekening. Er zijn verder geen aanwijzingen dat ze oorspronkelijk wel deel uitmaakten van een bepaalde geschiedenis. De tekening lijkt dan ook vooruit te lopen op voorstellingen in de beeldende kunst, waarin groepen dieren centraal staan en die in het bijzonder vanaf het laatste kwart van de zestiende eeuw grote populariteit genoten.

Het is niet duidelijk waar het blad voor diende. Mogelijk was het, net als andere chiaroscuro tekeningen van de Meester van Absalom, een model voor een glasraam. Ook is het denkbaar dat het als verzamelobject bedoeld was. Iets eerder in 1521, tekende Albrecht Dürer een paar aquarellen met leeuwen, die als zodanig waren bedoeld. Ook is van enkele tekeningen van de Meester van Absalom ook wel aangenomen, dat ze voor de verkoop bedoeld waren, zoals Twee monsters in een landschap in Leiden.⁸

De Twee Monsters en de Oriëntaalse mannenkop zijn recent door Koreny rond 1525-35 gedateerd. Op basis van de verwantschap tussen deze tekeningen en het hier besproken blad, kan dezelfde ontstaansdatum voor deze zes leeuwen worden gesuggereerd.⁹