Zittende Mars

Auteur: Rosie Razzall

Met uitzondering van een paar perspectieftekeningen, opgenomen in zijn verhandeling over de schilderkunst,^[1] liet de Toscaanse kunstenaar Piero della Francesca (1412-1492) geen enkele andere tekening na. Toch poogden kunsthistorici aan het begin van de twintigste eeuw nog hoopvol tekeningen aan hem toe te schrijven, waaronder dit blad in Rotterdam. Sotheby’s catalogus voor de veiling van Russell in 1929 vermeldt over deze studie: ‘Wijlen de heer Charles Loeser was de eerste die in deze tekening het werk van deze grote meester herkende, een toeschrijving die sindsdien door deskundigen algemeen onderschreven wordt. Het werk zou de enige overgeleverde tekening van de kunstenaar zijn, en is dus uiterst zeldzaam en belangrijk.’^[2] Charles Alexander Loeser (1864-1928), een Amerikaanse verzamelaar en deskundige die in Florence woonde, schreef nog een andere tekening, nu in New York,^[3] als ook één in Harvard^[4] aan de kunstenaar toe. Hoewel ook Loesers vriend, de kunsthistoricus Bernard Berenson (1865-1959), de toeschrijving van de Rotterdamse tekening in 1961 aan Piero della Francesca onderschreef,^[5] wordt inmiddels niet een van deze drie tekeningen meer als werk van diens hand beschouwd. De tekening in New York wordt nog wel gesitueerd in de omgeving van Piero, maar de toeschrijving van het Rotterdamse blad blijft onzeker.

Deze tekening verbeeldt de figuur van Mars, zoals de annotatie ‘Marte’ links op het blad bevestigt. Hij draagt een helm, houdt in zijn rechterhand een zwaard en laat zijn linkerarm op een ovaal schild rusten terwijl hij bovenop zijn eigen borstharnas zit, wat duidelijker te zien is aan de verso, waar de omtreklijnen zijn doorgeprikt. De lijnen in pen in inkt getuigen niet van een al te vaardige hand, en later zijn er nog enkele hoogsels in wit aangebracht. Degenhart en Schmitt plaatsten de tekening in de omgeving van Andrea Mantegna (1431-1506) en Giovanni Bellini (omstreeks 1430-1516) rond eind vijftiende of begin zestiende eeuw,^[6] mogelijk op grond van de donkergrijs gewassen grondlaag en de wat krasserige pennenstreken. Forlani Tempesti dateerde de tekening later dan de bladen in New York en Harvard, zonder een toeschrijving of nadere aanduiding van de regio,^[7] en een handgeschreven voetnoot in Lütjens’ catalogus stelt als mogelijke tekenaar Ferrara voor.^[8] Bert Meijer opperde een toeschrijving van dit blad aan Bernardo Castello (1557-1629), en daarmee een latere datering. Een aantal pen- en inkttekeningen van personificaties op blauw papier in Parijs^[9] die eerder door Philip Pouncey aan Castello werden toegeschreven, zijn echter veel subtieler getekend dan de Rotterdamse tekening en in wit gehoogd. Andere tekeningen door Castello tonen een heel andere stijl en techniek, en de huidige auteur blijft dan ook bij een vroegere datering.

In zijn inventaris identificeert Lütjens het rechthoekige en deels afgesneden zwarte merkteken rechts onder op het blad als het verzamelaarsmerk van Paul Sandby (1731-1809), L. 2112. Wat er nog van dit merk te zien is komt echter niet overeen met Sandby’s stempel en moet dus van een andere verzamelaar zijn.