Studie van een knielende monnik die een kaars vasthoudt

Auteur: Rhoda Eitel-Porter

Carpaccio is een van de belangrijkste Venetiaanse schilders uit de vroege renaissance en staat vooral bekend om zijn levendige, verhalende cycli van Venetiaanse broederschappen ofwel scuole, waaronder zijn schilderijen voor de Scuola di San Giorgio degli Schiavoni. De tekening op de recto is een studie voor een van de knielende monniken achter de baar in De begrafenis van de heilige Hiëronymus uit 1502, een tafereel dat tot de cyclus behoort die Carpaccio in opdracht van de scuola voor het oratorium schilderde.^[1] In Uppsala bevindt zich een ontwerp voor de volledige compositie in pen in inkt die, naar wordt aangenomen, voorafgaat aan de Rotterdamse figuurstudie.^[2] In die compositiestudie heeft de figuur zijn hand nog niet onder zijn pij geschoven zoals in de Rotterdamse studie en het voltooide schilderij het geval is. De studie in Uppsala laat zien dat de figuur in een eerdere fase een prominente positie innam en vrij geïsoleerd in een leeg vlak in het midden van de compositie naast een absurd hoge palm neerknielde, waardoor de aandacht als door een bliksemafleider onmiddellijk naar de figuur werd geleid. In het uiteindelijke werk staat de palm verder weg en niet meer op één lijn met de monnik die nu het toneel deelt met een metgezel direct links van hem.

Er is een verrassend groot aantal andere tekeningen in verband gebracht met De begrafenis van de heilige Hiëronymus en andere schilderijen uit deze reeks. De monnik rechts met een kruis in zijn hand is vermoedelijk gebaseerd op een eerdere tekening, nu in Florence,^[3] en enkele figuren met een tulband in de achtergrond lijken aan een blad met studies in Parijs^[4] te zijn ontleend. Caroline Brooke zette in een verhelderend artikel uit 2004 Carpaccio’s werkwijze uiteen en toonde aan dat de kunstenaar zowel volledige composities als ook aparte studies voor prominente individuele figuren vervaardigde en daarnaast teruggreep op studiebladen met een repertorium van beeldmotieven. Soms richtte hij zich vrijwel volledig op de setting en gaf slechts schetsmatig de contouren van nog nader uit te werken figuren aan, zoals in de tekening in Uppsala en Het visioen van de heilige Augustinus in Londen,^[5] een voorbereidende studie voor een ander schilderij in het Oratorio di San Giorgio degli Schiavoni. Carpaccio was ook een van de eerste kunstenaars die regelmatig op blauw papier tekende en dit als een middentoon gebruikte die hij met wit krijt lichter en met zwart krijt donkerder kon maken, een hulpmiddel en techniek die inmiddels als typisch Venetiaans worden beschouwd.

De tekening op de verso van het Rotterdamse blad oogt wat star en studieus vergeleken met de overtuigend neergezette figuur op de voorkant. De studie toont een beweeglijk Christuskind dat op schoot bij zijn moeder met haar arm worstelt, waarbij de rest van de figuur van Maria is weggelaten. Lauts zag vaag een verband met het schilderij Sacra Conversazione in Avignon uit omstreeks 1500-1510,^[6] maar de gelijkenis is oppervlakkig en het kind in deze studie is identiek aan het Christuskind in een aantal religieuze schilderijen waar Carpaccio terecht om werd geroemd.^[7] De studie op de verso werd vermoedelijk door een medewerker uit Carpaccio’s werkplaats vervaardigd.^[8]