Twee kerkvaders voor een Romeinse keizer

Auteur: Judith Niessen

Voor zijn tent zit een niet nader te identificeren Romeinse keizer op een verhoging, omringd door soldaten. Hij wijst met zijn staf naar een bak waarin vuur brandt. Een man reikt hem een brief aan. Daarachter staan twee kerkvaders. In de achtergrond voor een tempel of kerk is de keizer met zijn soldaten opnieuw uitgebeeld. Hij wijst ditmaal naar een schatkist en is in discussie met de twee kerkvaders. Vermoedelijk staat het tafereel in verband met de christenvervolgingen die voornamelijk in de derde en vierde eeuw plaatsvonden in het Romeinse Rijk.¹ Christenen werden vaak gedwongen tot het brengen van offers aan de Romeinse goden, op straffe van de dood als ze het niet zouden doen.

De tekening is van dezelfde hand als zes andere tekeningen in het museum (inv. nrs. MB 1775, MB 1776, MB 1778, MB 1783, MB 1784, MB 1785). Alle zijn in dezelfde techniek uitgevoerd. Ook de voorstellingen zijn aan elkaar verwant en verbeelden gebeurtenissen uit het leven van Romeinse keizers, waarvan alleen deze voorstelling niet nader geduid worden.² De overige tekeningen laten gebeurtenissen zien uit het leven van Constantijn de Grote (inv. nrs. MB 1775, MB 1776 en MB 1778) en Alexander de Grote (inv. nrs. MB 1783, MB 1784 en MB 1785). Het leven van de keizers behoorde tot het repertoire aan verhalen die in de zestiende-eeuwse prentkunst werden verbeeld. De populariteit van dergelijke voorstellingen nam toe met de interesse in de klassieke oudheid, die zo kenmerkend is voor deze eeuw.  Thematisch ligt het voor de hand dat de tekeningen tot één (onvolledige) serie behoren. Enkele tekeningen hebben echter een kleiner formaat. Wellicht zijn deze bladen afgesneden.

Met nog twee bladen die bij de brand van Museum Boymans in 1864 verloren zijn gegaan, zijn de tekeningen afkomstig uit het legaat van F.J.O. Boijmans. Destijds waren ze aan Johannes Stradanus (1523-1605) toegeschreven. De stijl van de tekeningen komt echter eerder overeen met die van Pieter de Jode I, zoals al vaker is gesuggereerd.³ De twee prentontwerpen met scènes uit het leven van Jefta in het museum (inv. nrs. MB 1714 en MB 1733) bieden een goed uitgangspunt voor vergelijking. De vet aangezette krijgers, de ronde babygezichtjes met krulharen en ook de hond op de Gevangenname van Betis (MB 1785) lijken zo te zijn weggelopen uit deze voorstellingen van De Jode. De vergelijking maakt echter ook duidelijk dat de figuren van Pieter de Jode expressiever en krachtiger zijn getekend dan hier het geval is. De maker moet dan ook eerder in de omgeving van De Jode gezocht moeten worden. Mogelijk zijn de tekeningen zelfs naar hem gekopieerd. We kennen evenwel geen tekeningen of gravures met een van deze voorstellingen van zijn hand. De tekeningen uit deze groep zijn mogelijk bedoeld als prentontwerpen. De tekst In hoc signo vinces en het chi ro monogram op Het visioen van Constantijn de Grote (MB 1776) zijn beide in spiegelbeeld getekend om in de gravure goed leesbaar te zijn. Sporen van overbrenging zijn echter niet te zien.