Karikatuur van een oude mannenkop

Auteur: Michael Kwakkelstein

Deze tekening is een kopie van een tekening in rood krijt door Leonardo da Vinci, een werk dat zich nu in Rome bevindt.^[1] De figuur in deze tekening is precies even groot als die in het origineel, al is het blad zelf kleiner (het blad in Rome is 182 x 105 mm). In zijn kopie liet de tekenaar de linkshandig gearceerde schaduwen in de figuur van Leonardo achterwege en besteedde vooral aandacht aan de contouren van de figuur. Hij koos er niet alleen voor om zwart in plaats van rood krijt te gebruiken, maar werkte zijn tekening ook op in pen en inkt.

De vroege herkomstgeschiedenis van Leonardo's tekening in Rome is niet bekend, wat het moeilijk maakt om nog te achterhalen waar en wanneer de kopiist er toegang toe kan hebben gehad. Volgens Giovan Paolo Lomazzo (1538‑1592), een Milanees schilder die ook over kunst schreef, bezat de Milanese schilder Aurelio Luini (ca. 1530‑1593) een libricciuolo (klein boekje) van ruim vijftig tekeningen in rood krijt van 'uiteenlopende oude mannen en lachende ruige mannen en vrouwen' van de hand van Leonardo.^[2] Het bescheiden formaat van het blad in Rome en het feit dat op de achterzijde in rood krijt de buste van een oude man met een monsterlijke kop in profiel naar links is getekend, doen vermoeden dat dit blad deel uitmaakte van Luini's libricciuolo. Een andere kopie van de tekening in Rome behoort tot een groep van 104 bladen met nauwgezette kopieën in zwart krijt van Leonardo's tekeningen van bustes van oude mannen en vrouwen met groteske hoofden.^[3] De tekenaar van deze kopieën moet toegang hebben gehad tot het blad dat zich nu in Rome bevindt, aangezien hij ook de tekening op de achterkant ervan kopieerde.^[4] Na Luini's dood in 1593 raakten de bladen die in het libbriciuolo bijeen waren gebracht verspreid. Alleen al de hoeveelheid overgeleverde kopieën van Leonardo's vermaarde tekeningen van 'teste bizarre' (bizarre hoofden, zoals Vasari ze noemde) duidt erop dat ze vermoedelijk als tekenoefening door een leerling werden gemaakt, wat ook het geval lijkt te zijn bij de Rotterdamse tekening.^[5]