Figuurstudie voor een zittende man op de rug gezien

Auteur: Albert Elen

Deze tekening van een rustende, aangeklede man is een voorbereidende studie voor de apostel die rechts onder in De droom van de heilige Marcus (‘Pax tibi Marce’) als slapende roeier is afgebeeld. Dit schilderij werd in 1588-1589 voor de kapel van de Sala Grande Superiore van de Scuola Grande di San Marco in Venetië (afb.)^[1] gemaakt en behoort tot een serie van vijf scènes uit het leven van de evangelist Marcus. De tekening is met zwart krijt gekwadreerd zodat deze als detail op het doek kon worden overgezet. Het schilderij werd lange tijd afwisselend aan Jacopo Tintoretto (1518-1594) en diens zoon Domenico toegeschreven, of als een gezamenlijk werk van hen beiden beschouwd, terwijl Jacopo werd aangemerkt als maker van de voorbereidende tekening. Tozzi Pedrazzi (1964) was de eerste die hieraan twijfelde en schreef de tekening aan Domenico toe, maar dan wel gemaakt naar een onbekend prototype van Jacopo. In hun oeuvrecatalogus van de schilderijen van Jacopo namen Pallucchini en Rossi (1982) de studie als een werk van Domenico op. Doorslaggevend voor die toeschrijving aan de jonge Domenico, toentertijd achterin de twintig, is het ontbreken van de vloeiende stijl en subtiel aangebrachte hoogsels die zo typerend zijn voor Jacopo’s tekeningen. Deze toeschrijving werd door Rossi (1975, 2007, 2011) en Koshikawa (1996, 2012) overgenomen.

Een andere vermeende voorbereidende studie, die ooit deel uitmaakte van de Russell Collection, werd in verband gebracht met de figuur van de heilige Marcus in hetzelfde schilderij en door Tietze/Tietze-Conrat (1944) en Tozzi Pedrazzi (1964) toegeschreven aan Domenico, maar door allen beschouwd als afwijkend van ons blad, zowel in stijl als datering.^[2]

Een slapende figuur die erg lijkt op de man in onze tekening is ook te vinden in Jacopo Tintoretto’s vroegere, ovale schilderij Elia en de engel, eveneens in de Sala Grande Superiore van de Scuola Grande di San Rocco in Venetië, waar deze onderdeel is van de plafonddecoratie (1577-1578).^[3] Daar is de figuur volledig weergegeven, met bredere schouders en het hoofd iets naar achteren gekanteld. De geschilderde Elia, of een inmiddels zoekgeraakte voorbereidende tekening door Jacopo, was twee decennia later mogelijk Domenico’s inspiratiebron voor de Rotterdamse studie van een slapende roeier.

Samen met vijf andere figuurstudies door Jacopo in de Collectie Koenigs (I 400, 401, 402, 403, 404) is dit blad afkomstig uit de verzameling van Julius Böhler. De bladen werden in 1929, zonder verdere informatie over hun voorgeschiedenis, door Koenigs aangeschaft. Ze zijn allemaal genummerd volgens hetzelfde, oude systeem, wat erop wijst dat ze ooit samen in dezelfde verzamelaarsmap werden bewaard.