Studie van een liggende man

Auteur: Albert Elen

Deze nogal gehavende tekening stond in de collecties van Böhler en Koenigs als een werk van Jacopo Tintoretto vermeld, maar die toeschrijving werd later door Tietze/Tietze-Conrat (1944) tegengesproken. Volgens hen ging het om een tekening van dezelfde kunstenaar in Tintoretto’s atelier die ook verantwoordelijk was geweest voor een soortgelijke studie van een liggend mannelijk naakt in verkort perspectief, nu in Frankfurt.^[1] Rossi (1984, 2011) schreef onze tekening toe aan Domenico Tintoretto (1560-1635), terwijl Rearick (1996) Jacopo als maker aanwees. Waarschijnlijk werd de studie tijdens dezelfde modeltekensessie gemaakt als een sterk gelijkende tekening op blauw papier die zich nu in Chicago bevindt.^[2] Te oordelen naar dezelfde vlekken in het papier moeten de twee bladen in een ateliermap zijn bewaard die in de loop der tijd waterschade opliep. Dezelfde soort vlekken zien we ook terug op een andere, vergelijkbare studie op blauw papier van een liggend mannelijk naakt, nu in Rotterdam (I 403), getekend in een vergelijkbaar verkort perspectief, maar dan gezien vanuit een andere hoek. Bovendien hebben de Rotterdamse bladen links onder een oude, opeenvolgende nummering (31 en 32) in rode inkt, wat erop duidt dat ze ooit deel uitmaakten van een grotere groep en sindsdien bij elkaar zijn gebleven.^[3] Een vierde, verwante tekening, die ofwel door Jacopo werd gemaakt, ofwel door Domenico, maakt nu deel uit van een privécollectie in New York. In deze tekening rust het hoofd van de figuur op een kussen.^[4]

De liggende figuur in verkort perspectief in deze tekeningen is afgeleid van het lijk linksonder in Jacopo Tintoretto’s De ontdekking van het lichaam van de heilige Marcus, geschilderd voor de Scuola Grande di San Marco (1562-1566), en nu in Milaan. Deze figuur grijpt op zijn beurt weer terug op De bewening van Christus (1480) door Andrea Mantegna (ca. 1431-1506), eveneens in Milaan.^[5] Waarschijnlijk werden de tekeningen allemaal minstens een decennium na Tintoretto’s schilderij gemaakt, tijdens een of meerdere modeltekensessies in het atelier in de tweede helft van de jaren 1570 of zelfs pas in de jaren 1580,^[6] en later opnieuw gebruikt voor het schilderij De dode Christus met engelen (ca. 1590-1595) dat zich nu in Bazel bevindt en ofwel van de hand van Domenico is, ofwel van een onbekende volgeling van Jacopo.^[7] John Marciari merkte op dat de soliditeit en structuur van de onderliggende musculatuur in de Rotterdamse studie kenmerkend zijn voor het werk van Jacopo, terwijl vergelijkbare studies die Domenico tijdens dezelfde modeltekensessies maakte meer gericht zijn op het silhouet en het lichaamsoppervlak van het naaktmodel.^[8]