Strijd tussen Romeinen en Daciërs (?)

Auteur: Klazina Botke

Deze tekening werd gemaakt naar een Romeins reliëf en toont waarschijnlijk de strijd tussen Romeinen en Daciërs, een volk uit het huidige Roemenië.^[1] De zogenaamde Dacische Oorlogen (101-102 en 105-106 na Chr.) vonden plaats tijdens de regeerperiode van keizer Trajanus (53-117) en werden op diens triomfzuil (107-112) in Rome vastgelegd. De afzonderlijke reliëfs op de zuil wekten al vanaf het midden van de vijftiende eeuw de belangstelling van geleerden en kunstenaars. Onder anderen Antonio Averlino Filarete (1400-1465/1469) bestudeerde de werken in detail en beschreef er een aantal in zijn Trattato d'architettura.^[2] Onze tekening is een kopie naar een blad in Parijs, waarop een grotere voorstelling is afgebeeld.^[3] Het is mogelijk dat ons blad ooit aan de rechterzijde werd bijgesneden. Volgens Sylvia Ferino Pagden is de oorspronkelijke compositie een inventie van Pietro Perugino (1446/1447-1523) en ongetwijfeld geïnspireerd op een Romeins reliëf.^[4] In Washington bevindt zich nog een tekening met alleen de boogschutter.^[5]

De voorstelling doet denken aan een reliëf met hetzelfde onderwerp uit de tweede eeuw vóór Christus, oorspronkelijk op het Forum van Trajanus en in de vierde eeuw opgenomen in de westzijde van de Boog van Constantijn (voltooid in 315) (afb.). De sculptuur is vaker gekopieerd, onder anderen door Andrea Mantegna (1430/1431-1506) en Amico Aspertini (1474/1475-1552).^[6] Mantegna’s tekening in Wenen, gemaakt tijdens zijn verblijf in Rome rond 1488-1489, is een nauwgezette kopie van de linkerhelft van het reliëf, waarin hij tevens probeerde de stijl van gebeeldhouwde figuren over te nemen.^[7] Aspertini richtte zich op de rechterhelft van de voorstelling en zijn tekeningen, nu in London, zijn kenmerkend voor zijn persoonlijke stijl.^[8] Onze tekening verschilt in één belangrijk opzicht van bovengenoemde twee werken: alleen de scène met de twee ruiters links boven toont enige gelijkenis met het originele reliëf op de Boog van Constantijn.

Het kan zijn dat onze tekening een samengestelde compositie is, wat niet ongewoon was; in een frescocyclus in Palazzo Santoro te Bologna combineerde Jacopo Ripanda’s (werkzaam 1490-1530) bijvoorbeeld op dezelfde wijze klassieke voorbeelden met verzonnen figuren.^[9] Ook zien we een soortgelijke werkwijze in tekeningen van de anonieme ‘Oxford Master’. Deze lijken gebaseerd op bestaande reliëfs, maar specifiek voorbeelden ervoor zijn bijna nooit aan te wijzen.^[10]

Een aantal figuren in de Rotterdamse tekening is doorgegriffeld, waarschijnlijk om deze te kunnen overzetten op een andere drager. Daarnaast is op een zeker moment het rechterdeel van de voorstelling afgesneden en later weer hersteld. De met roodkrijt getekende putto linksonder moet op een veel later moment aan het blad zijn toegevoegd.