De Heilige Familie

Auteur: Esmé van der Krieke

Voor deze verbeelding van de Heilige Familie werd een huiselijke setting gekozen, met centraal in de compositie een tobbe waarin het Christuskind wordt gewassen. Maria houdt het kind vast, terwijl Jozef achter haar toekijkt. Doordat aureolen ontbreken is niet duidelijk of de vrouw die links in beeld water in de tobbe schenkt een vroedvrouw is of ook een heilige. In de achtergrond verwarmt een knielende vrouw een doek bij een haardvuur, waarschijnlijk om het kindje na zijn bad in te wikkelen.

Hoewel de Heilige Familie en het badderen van het Christuskind veelvoorkomende thema’s in de Italiaanse renaissance zijn, is een exact vergelijkbare compositie vooralsnog onbekend. Hierdoor is moeilijk vast te stellen wie de tekenaar is. Eenmaal in de collectie van Franz Koenigs werd de tekening toegeschreven aan de Lombardijse kunstenaar Gaudenzio Ferrari (1477/1478-1546),^[1] maar dit werd verworpen door Philip Pouncey, die de maker in het atelier van de Bolognese kunstenaar Biagio Pupini (1490-1575) situeerde.^[2]

Voorbeelden in Oslo en Parijs laten zien dat zowel Ferrari als Pupini in hun compositietekeningen uitbundig gebruikmaakten van withoogsels, dit om met licht-donkercontrasten driedimensionaliteit te suggereren.^[3] Hun werk komt in dat opzicht enigszins overeen met de Rotterdamse tekening waarin de witgehoogde delen samen met de bruine inktlijnen sterk opvallen tegen de okergele achtergrond van het papier. Toch zijn de hoogsels in onze tekening veel hoekiger en eenvoudiger aangebracht vergeleken met de vloeiende en zachte uitvoering in de tekeningen van Ferrari en Pupini. Bovendien mist onze tekening overtuigingskracht, vooral vanwege de stijve contourlijnen, de vlakke gezichten van de figuren en de ongeloofwaardige driedimensionaliteit van de ruimte waarin de tobbe lijkt te zweven. Het is daarom aannemelijk dat de tekening werd gemaakt door een jonge, onervaren kunstenaar die ter oefening een kopie naar een bestaand fresco of schilderij maakte. Dat het hier gaat om een kopie naar een ander, vooralsnog onbekend werk wordt nog eens versterkt door de opvallend grote afmetingen van de tekening. Bladen van een dergelijke grootte dienden namelijk zelden als voorbereidende studie, want die waren doorgaans een stuk kleiner.

De wat vlakke gezichtsuitdrukkingen, de subtiele langgerekte handen van de figuren, en de houding van het naakte Christuskind met zijn omhoog gestrekte rechterarm wijzen meer in de richting van de tekeningen en schilderijen van Ferrari dan die van Pupini. De anonieme maker van deze tekening wordt daarom voorlopig in de omgeving van Ferrari geplaatst, waarmee de datering waarschijnlijk in de eerste helft van de zestiende eeuw ligt.