Boslandschap met Tobias en de aartsengel Rafaël

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Door een dichtbegroeid bos met loof- en naaldbomen stroomt een rivier. Tussen de bomen en op het water valt zonlicht, wat is weergegeven door het wit van het papier uit te sparen. Aan de waterkant zit Tobias, de zoon van Tobit uit het gelijknamige, apocriefe Bijbelboek, die op aanwijzing van de aartsengel Rafaël een vis op het droge trekt. Samen reisden zij naar Medië om de tegoeden te innen die de oude, blinde Tobit er had uitstaan. Aangekomen bij de rivier de Tigris sprong een grote vis uit het water die hen dreigde te verslinden. Rafaël zei Tobias het dier te vangen en hart, lever en gal te bewaren (Tobit 6:1-5). Bij thuiskomst dreef hij daarmee boze geesten uit en genas hij zijn vaders ogen.

De tekening werd door Van Regteren Altena toegeschreven aan Philip van den Bossche.¹ Hoewel Ilsink de tekening kwalificeerde als ‘onzekere toeschrijving’, lijkt een toeschrijving aan Van den Bossche heel aannemelijk. Het blad is vermoedelijk ooit vochtig geweest, waardoor het in slechte staat verkeert.² Desondanks is in de toepassing van fijne, vaak korte pennenstreekjes, die in een dicht patroon naast of kruislings over elkaar geplaatst zijn, de tekenstijl van de kunstenaar te herkennen (zie ook inv. nr. N 53). Dit is bijvoorbeeld te zien in de donkere partijen tussen de boomtakken of bij de spiegelingen in het water. Ook komt de combinatie van loofbomen met fragiele getekende sparrenbomen of lariksen vaker voor op tekeningen van Van den Bossche.³ Bovendien zijn Tobias en de engel tamelijk stevig en volumineus uitgevoerd, vergelijkbaar met de manier waarop de figuren op enkele gesigneerde landschapstekeningen van de kunstenaar weergegeven zijn.⁴

De tekening is aan alle kanten bijgesneden, het meest aan de rechter- en onderkant, waarbij de voeten en vleugels van de aartsengel en de staart van de vis zijn afgesneden en de figuren nog erg krap in de hoek gedrukt zitten. Een boslandschap dat sterk overeenkomt met dit landschap – maar groter van formaat, uitgevoerd in zwart krijt en zonder de figuren op de voor- en de sparrenbomen op de achtergrond – bevindt zich in de Biblioteca Ambrosiana in Milaan.⁵ Hoe deze twee tekeningen zich tot elkaar verhouden is echter moeilijk te zeggen. Mogelijk is de tekening in Milaan, die minder uitgewerkt is dan die in Rotterdam, een voorstudie voor de hier besproken tekening.