De Spijziging van de Armen

Auteur: Judith Niessen

Deze tekening maakt deel uit van een serie ontwerpen voor glasruitjes die met elkaar de zeven werken van barmhartigheid verbeelden, die grotendeels in het Nieuwe Testament bij Mattheus (Mat. 25: 31-46) zijn beschreven.¹ Pieter Cornelisz tekende ontwerpen voor minimaal drie series. De serie uit 1531, waar deze tekening deel van uitmaakt, en die uit 1524 en 1532. Van de serie uit 1524 zijn zes tekeningen bewaard gebleven en kennen we twee glasruitjes.² Drie bladen - Het begraven van de doden, Het verzorgen van de zieken en Het bevrijden van de gevangenen - zijn bewaard gebleven van de reeks uit 1532.³ Van de reeks uit 1531 is naast de Rotterdamse tekening nog één andere ontwerptekening bekend, Het begraven van de doden, die zich in München bevindt (afb. 1).⁴

Al vanaf de vijftiende eeuw werden de zeven werken van barmhartigheid in de Nederlanden weergegeven in een eigentijdse, alledaagse omgeving. Christus werd als getuige van de goede werken in de voorstellingen geïncorporeerd. Tevens werd Het begraven van de doden vaak begeleid door een Laaste Oordeel. Zo herkende men zich in de taferelen, zonder de bijbelse context uit het oog te verliezen.⁵ In de loop van de zestiende eeuw verdween het religieuze element steeds meer naar de achtergrond en ontwikkelden de voorstellingen zich langzaam maar zeker tot genretaferelen. Deze trend is goed zichtbaar in de drie reeksen van Pieter Cornelisz. In twee van de tekeningen uit 1524 is Christus, met een nimbus, nog afgebeeld. Bij de ontwerpen uit 1531 en 1532 komt hij niet meer voor.⁶

De tekenstijl van Pieter Cornelisz ontwikkelde zich in de loop der jaren nauwelijks, zoals deze drie gedateerde reeksen inzichtelijk maken. Bij alle drie verleent hetzelfde soort patroon van gebogen arceringen de compositie vorm en levendigheid. Ook zijn de korte, haaks op de plooilijnen geplaatste arceringen - de zogenoemde hechtingen of ritssluitingen - in elke tekening aanwezig.⁷ Bovendien tekende hij door de jaren heen dezelfde karikaturale koppen en dezelfde handen met onregelmatige en soms overdreven lange vingers.

De compositie van Het voeden van de hongerigen heeft globaal dezelfde opbouw als de tekening uit 1524 in Berlijn (afb. 2). Beide voorstellingen tonen een binnenhof bij een patriciërswoning en zijn verdeeld in drie niveaus. Op de voorgrond wordt eten uitgedeeld aan een grote groep mensen. In het tweede plan wordt brood uitgereikt vanuit de deuropening van het huis en in de achtergrond lopen de inmiddels gevoede behoeftigen de poort uit. Door een aantal elementen te veranderen, verlevendigde Pieter Cornelisz aanzienlijk. De belangrijkste wijziging betreft de rijkelijk gedekte tafel, waar de armen zich tegoed doen aan lekkernijen, terwijl weldoeners met nog meer eten voor de tafel staan. Deze tafel neemt de plaats in van het podium in de tekening uit 1524, van waar af een weldoener brood uitdeelt aan de armen onder hem. Het maakt de voorstelling niet alleen minder statisch, maar het gaf Pieter Cornelisz ook gelegenheid een grotere variëteit aan rekwisieten af te beelden. Ook voor het huis en bij de poort is het drukker dan in de tekening uit 1524. De tekening is, in vergelijking met andere bladen van Pieter Cornelisz, zoals de twee overige tekeningen in dit museum (inv. nr. N 5 en N 11), nauwkeurig en in detail uitgewerkt en behoort daarmee tot de mooiste bladen binnen het oeuvre van de meester.