Koning David instrueert Salomo op zijn sterfbed (1 Koningen 2:1-2)

Auteur: Judith Niessen

Deze voorstelling geeft het moment weer waarop de tot koning uitgeroepen Salomo door zijn stervende vader aan het bed wordt geïnstrueerd over goed leiderschap (1 Koningen 2: 1-2). David maant zijn zoon zich te houden aan zijn verplichtingen tegenover God en gehoorzaamheid te betrachten aan Hem en zijn wetten. Het onderwerp, dat deel uitmaakt van het leven van David, werd in de zestiende eeuw nauwelijks uitgebeeld. Het kan makkelijk verward worden met een eerder moment uit het verhaal, waar David Salomo aan zijn bed roept om hem tot koning aan te wijzen. Deze geschiedenis werd in de zeventiende eeuw nog wel eens als onderwerp gekozen.¹ Hier is Salomo echter al gekroond en heeft David zijn eigen kroon en scepter reeds afgelegd op de sokkels bij het voeteneinde van het bed.²

Het blad is twee keer gedateerd, 1534 en 1585. De tekenaar kopieerde vermoedelijk in 1585 een voorbeeld dat 1534 gedateerd was. Voorstellingen met vergelijkbare composities waren met name populair in Leiden, waar het prototype van deze tekening vermoedelijk gesitueerd kan worden. Het compositieschema vond in deze stad zijn oorsprong bij Lucas van Leyden. Hij gebruikte het bij een voorstelling van Jezebel en koning Achab voor een serie houtsnedes met vrouwenlisten, rond 1517 gedateerd.³ In de houtsnede staat Jezebel aan het bed van de oude en zieke koning Achab. Naast haar biedt een open deur een kijkje naar gebeurtenissen uit het verhaal die zich in de achtergrond afspelen. Het thema werd rond 1525-30 herhaald in een Leids glasruitje (afb. 1) in de stijl van Aertgen van Leyden, waaraan deze tekening in compositie en stijl verwant is.⁴ Zo zijn de worstvormige plooival, de gezichtsuitdrukking van de koning en de ornamentiek in beide voorstellingen enigszins vergelijkbaar. De kroon en de scepter vooraan komen daarnaast terug in een Leids glasruitje Koning Ahasveros laat zich de kronieken van zijn rijk voorlezen, dat ook rond dezelfde periode werd vervaardigd.⁵ Hoewel de tekening traditioneel altijd werd toegeschreven aan Jan Swart van Groningen is het dus eerder aannemelijk dat zij teruggaat op een voorbeeld dat ongeveer vijftig jaar daarvoor in Leiden moet zijn ontstaan.