De verschijning van Christus aan het meer van Tiberias

Auteur: Judith Niessen

n dit panoramische landschap is de Verschijning van Christus aan het Meer van Tiberias (Johannes 21: 1-23) verbeeld en niet, zoals traditioneel wordt gedacht, de roeping van Petrus op het meer van Galilea.¹ Na zijn opstanding verscheen Christus een aantal keer aan zijn leerlingen, zoals hier aan de oever van het meer van Tiberias. Als de apostelen terugkomen van een nachtelijke en onsuccesvolle vistocht zien zij een man staan die hen gebiedt het net aan de rechterzijde van de boot uit te werpen (hier incorrect aan de linkerzijde afgebeeld). Het net vult zich op wonderbaarlijke wijze en daaropvolgend herkennen de apostelen in de man hun Heer. In zijn enthousiasme stroopt Petrus stroopt zijn kleed op en springt in het water. Als daarna ook de andere leerlingen aan land komen, zien ze een vuurtje met vis erop en brood, dat Jezus aan hen uit zal delen. Het vogelvlucht perspectief waarin de voorstelling getekend is, verleent de tekening het karakter van een wereldlandschap.²

Beets schreef de tekening toe aan Jan van Scorel op basis van vergelijking met diens schilderij de Roeping van Petrus, die zich toen in de verzameling Riemsdijk bevond.³ Alleen Hoogewerff volgde Beets in zijn monografie over de schilder, maar kwam hierop terug in zijn vijfdelige geschiedenis van de Noord-nederlandse schilderkunst.⁴ Hij bracht het in verband met De doop van Christus, nu in Indianapolis.⁵ Zijns inziens behoorde dat schilderij tot een groep werken waarvan hij de meester, een navolger van Jan van Scorel, voorzag van de noodnaam ‘Monogrammist van Valenciennes’. De minimale tekening van de Rotterdamse voorstelling, de weinig subtiele inkleuring, de merkwaardige onderlinge verhoudingen in het landschap en de zwak getekende figuren maken duidelijk dat het hier inderdaad om een andere, zwakkere hand dan Jan van Scorel moet gaan. Deze is echter beslist niet dezelfde kunstenaar als De doop van Christus die samen met de Roeping van Petrus als laat werk van Scorel van circa 1545-50 kan worden beschouwd.⁶ De indeling van de landschappen in deze schilderijen is vergelijkbaar met die op de hier besproken tekening: op een soort platform in de voorgrond staat Christus die een hoofdrol vervult in ieder verhaal, waarnaast het water begint en zich uitstrekt tot in het oneindige, geflankeerd door een landschap met grillige rotspartijen. Een derde schilderij Christus predikt op het meer van Galilea van Jan van Scorel, rond dezelfde tijd gedateerd, toont dezelfde opbouw.⁷ De boom, hier direct op de voorgrond geplaatst, is ook te zien in de drie schilderijen maar dan iets meer op het middenplan. De wortels van de boom in de Roeping van Petrus liggen net als in deze tekening boven de grond. De overeenkomsten met de schilderijen maken aannemelijk dat ze door een navolger van Jan van Scorel is vervaardigd. De tekening zal waarschijnlijk rond dezelfde tijd, 1545-50, moeten worden gedateerd. De summiere contourlijnen, die de voorstelling slechts schematisch weergeven, geven de indruk dat deze tekening van een voorbeeld, wellicht een onbekend werk van Van Scorel, is overgenomen. Zonder de gekleurde wassingen zou er weinig van overblijven: hoewel niet overal even effectief, vormen deze het landschap.