De Heilige Gummarus

Auteur: Judith Niessen

De heilige Gummarus leefde aan het einde van de zevende en aan het begin van de achtste eeuw. Een levensbeschrijving die pas in het laatste kwart van de vijftiende eeuw op schrift is gesteld, vormt de belangrijkste bron over deze heilige.¹ Volgens de legende was Gummarus van adellijke komaf geboren in het dorpje Emblem, nabij de Belgische stad Lier. Op jonge leeftijd verhuisde hij naar Metz. Daar diende hij onder Pepijn van Herstal, een machtige hofmeier (beheerder van de hofhouding) aan het Frankische hof. In deze stad trouwde Gummarus met een zekere Grimmara, die bekend stond om haar slechte en hardvochtige karakter. Op een zeker moment in zijn leven trok hij zich terug als kluizenaar op een plek waar zich nu Lier bevindt. Gummarus stierf volgens de overlevering op 11 oktober 714. Wat overgebleven is van zijn beenderen worden bewaard in de Sint-Gummaruskerk te Lier, die in 1517 werd voltooid.

Twee van de wonderen die Gummarus verrichtte, spelen een prominente rol in de iconografie van de heilige. Hij liet een gekapte boom weer aaneengroeien door middel van een riem; er ontsprong een waterbron op een plek die Gummarus met zijn staf aanwees. Vanwege het wonder met de boom wordt hij in het bijzonder aangeroepen voor het helen van allerhande breuken. In deze tekening wordt naar beide wonderen verwezen. Met zijn rechterhand omklemt Gummarus de boom, waaromheen een riem slingert. De put is schuin achter hem verbeeld en wordt nog eens nader geïdentificeerd door de inscriptie erboven.

Dankzij het wapen van Enkhuizen, dat rechtsboven is afgebeeld, kan deze tekening worden geassocieerd met die stad.² In 1356 kregen de samengevoegde dorpen Gommerkarspel en Enkhuizen stadsrechten van graaf Willem V van Beieren, wiens wapenschild zich linksboven bevindt.³ Al vanaf de elfde eeuw had Gommerskarspel, dat in 1356 werd samengevoegd met Enkhuizen en stadsrechten kreeg, een parochiekerk die aan St. Gummarus gewijd was en ook de nieuwe kerk (de huidige Westerkerk), die daar in de twaalfde eeuw werd gebouwd, was aan deze heilige gewijd. Linksonder aan het uiteinde van een banderole hangt het wapenschild met de heraldiek van de stad Lier en het kapittel van St. Gummarus.⁴ De Enkhuizense parochie onderhield warme banden met de moederkerk in Lier en pelgrims reisden jaarlijks op de naamdag (11 oktober) af naar de Belgische stad.⁵

De functie van de tekening is onzeker. Wellicht was het bedoeld als ontwerp voor een glasvenster, zoals wel is gesuggereerd.⁶ Aangezien de voorstelling oogt als een ingekleurde houtsnede ligt het echter meer voor de hand dat de tekening afkomstig is uit een manuscript, zoals een wapenboek of een kroniek van Enkhuizen.⁷

Het ligt voor de hand te veronderstellen dat de tekenaar afkomstig was uit de omgeving van Enkhuizen en ook de tekenstijl wijst daarop. De robuuste figuur, diens houding en de brede plooival van zijn rok doen denken aan andere Noordhollandse kunstenaars, zoals de Meester van Alkmaar en Cornelis Anthonisz.⁸ Op basis daarvan kan de tekening rond 1520 en 1530 gedateerd worden.