Naakte man en vrouw

Auteur: Klazina Botke

Twee naakte figuren zijn naast elkaar getekend, beiden met hun hoofd naar beneden gericht. De man is met pen in inkt, fijne arceringen en sterk aangezette contourlijnen weergegeven. Hij lijkt naar voren te lopen en houdt zijn handen voor zijn gezicht. De vrouw rechts van hem is in zwart krijt en met eveneens sterke contouren neergezet. Zij staat stil en probeert haar bovenlichaam met gekruiste armen te bedekken. De houding van de man doet sterk denken aan Adam in het fresco De uitdrijving uit het paradijs (ca. 1425) van Masaccio (1401-1428). Dit beroemde werk in de Brancacci-kapel in Florence diende als voorbeeld voor vele andere verbeeldingen van dit Bijbelverhaal.^[1] Zo is in de ‘loggia di Raffaello’ van het Apostolisch Paleis De uitdrijving (ca. 1518-1519) op een vergelijkbare manier door de werkplaats van Rafaël (1483-1520) verbeeld. Ook hier stapt Adam met zijn linkerbeen naar voren en houdt uit schaamte en wanhoop zijn handen voor zijn gelaat. De vrouwelijke figuur in onze tekening komt daarentegen niet overeen met Masaccio’s of Rafaëls Eva. De onnatuurlijke houding van haar lichaam doet zelfs vermoeden dat ze naar een zittend figuur is gekopieerd. Zo komt de positie van haar benen sterk overeen met die van Susanna in de prent van Christoffel Jagher (1596-1652/1653), naar een schilderij van Peter Paul Rubens (1577-1640).^[2] Omdat de vrouw ook in een andere techniek is vervaardigd, is het waarschijnlijk dat ze op een later moment aan het blad is toegevoegd.

Op de achterzijde staat in het midden een soldaat met een staf in zijn rechterhand. Hugo Chapman suggereerde als eerste dat deze figuur is gebaseerd op één van de Romeinse soldaten in het centrale deel van Michelangelo’s (1475-1564) De kruisiging van de heilige Petrus (ca. 1542-1549).^[3] De positie van de armen en zijn kleding wijken enigszins af, maar de rest van de figuur komt inderdaad redelijk overeen. Linksboven is in penseel het hoofd van een tweede figuur weergeven en rechts zijn in pen in inkt drie lichtjes geschetste studies van een raam of architectonische omlijsting te zien.

Het omkaderde handgeschreven nummer in de rechterbovenhoek van de voorzijde suggereert dat het hier mogelijk om een folio uit een tekeningenboek gaat.^[4] Al sinds de vijftiende eeuw was er een sterke traditie om het werk van grote meesters, onder wie Michelangelo en Rafaël, na te tekenen, om op die manier de hand te oefenen en zo een beter kunstenaar te worden.^[5] Zowel Adam als de soldaat zijn gebaseerd op fresco’s in het Apostolisch Paleis, het woon- en werkpaleis van de paus. Deze schilderingen werden al aan het einde van de zestiende eeuw in prentvorm uitgebracht. Het kan dus ook zijn dat de anonieme tekenaar niet de schilderingen zelf maar deze prenten als bron gebruikte.^[6]