Staande edelman

Auteur: Yvonne Bleyerveld

De staande man met een gedraaid bovenlichaam en zijn hand in de zij, is gebaseerd op de gravure De betaalmeester, een prent uit de serie Drie soldaten van Jan Harmensz Muller naar een ontwerp van Hendrick Goltzius van omstreeks 1585.¹ De kleding, snor en sabel zijn aan deze prent ontleend, evenals het rolletje papier dat de man op de Rotterdamse tekening in zijn linkerhand houdt. Het papierrolletje verwijst naar de taak van de betaalmeester, die in het Staatse leger verantwoordelijk was voor de financiën.

De keerzijde van het blad toont (op zijn kop ten opzichte van de voorzijde) schetsmatige figuurstudies in zwart krijt. Het gaat hier om een fragment van een oorspronkelijk grotere compositie, die later voor hergebruik versneden werd. Uitgebeeld zijn  twee naakte vrouwenfiguren, een vliegende figuur daarboven en links een arm van een vierde figuur. Ook deze figuren zijn op prenten gebaseerd, al gaat het – net als bij de betaalmeester – niet om letterlijke kopieën. De houding van de zittende vrouw is hoogstwaarschijnlijk afgeleid van een van de musicerende muzen op de imposante gravure De bruiloft van Amor en Psyche, die Goltzius in 1587 graveerde naar een ontwerptekening van Bartholomeus Spranger.² Het gaat om de muze met de cello, rechts van het midden en op de rug gezien. De vliegende figuur lijkt een combinatie van de twee vliegende cupido’s op twee prenten naar Spranger, die beide omstreeks 1591 gegraveerd door werden door Jan Harmensz Muller: Hercules en Scipio geleid door Minerva op het pad der deugd en Venus geëerd door de nimfen.³ Voor de staande vrouw is niet direct een voorbeeld aan te wijzen, maar haar houding in overduidelijke contrapost herinnert net als de andere figuren op dit blad aan de maniëristische figuren waarmee Spranger op Goltzius en Muller invloed uitoefende.⁴

Dat aan beide zijden van dit blad motieven zijn uitgebeeld die vrije navolgingen zijn van prenten, duidt erop dat de tekening een oefenblad is, waarvoor de anonieme maker diverse prenten tot zijn beschikking had.