Laocoön

Auteur: Surya Stemerding

Deze tekening verbeeldt de Hellenistische beeldengroep van Laocoön en zijn twee zoons in gevecht met een wurgslang. De sculptuur werd in 1506 opgegraven en bevindt zich sindsdien in de Vaticaanse Musea. Laocoön was een Trojaanse priester die de inwoners van Troje vergeefs had gewaarschuwd voor het houten paard waarmee de Grieken de stad zouden gaan verwoesten. Volgens de Griekse mythologie werden hij en zijn zoons Antiphantes en Thymbraeus daarop gestraft door de zeegod Poseidon, die twee wurgslangen op hen afstuurde. Na een dramatische worsteling met de slangen vonden alle drie de dood.

Net als in de beeldengroep ontbreekt ook in de tekening een arm van Laocoön, reden waarom de tekening aanvankelijk werd toegeschreven aan Marco Dente (1493-1527), de maker van een gravure waarin de arm van Laocoön eveneens mist.^[1] In die prent ontbreken echter ook de armen van de zoons, verschillen de kronkelingen van de slang, en is de beeldengroep vanuit een lager standpunt weergegeven. De tekening heeft dus vermoedelijk niets met de gravure van doen.

Het ontbreken van de arm van Laocoön in de tekening wijst erop dat deze vermoedelijk vóór 1532 werd gemaakt. Toen werd de beeldengroep namelijk grondig gerestaureerd, waarbij de ontbrekende arm van Laocoön werd aangevuld in een houding waarvan nu bekend is dat deze niet de oorspronkelijke was.^[2] Al eerder, in 1510 en 1520, werden reconstructies in was van de ontbrekende arm gemaakt, respectievelijk door de beeldhouwers Jacopo Sansovino (1486-1570) en Baccio Bandinelli (1488-1560). Die reconstructies zijn inmiddels verloren gegaan. In opdracht van de paus vervaardigde Bandinelli in 1520-1525 bovendien een marmeren kopie van de Laocoöngroep, welke zich in de Uffizi in Florence bevindt.^[3] Daarin zijn de armen van de zoons eveneens aangevuld, hetgeen vermoedelijk rond 1520 ook bij de beeldengroep in het Vaticaan is gebeurd.^[4]

Wat vooral duidt op een vroegere datering van de tekening is het feit dat de groep nog niet op het voetstuk staat waarop deze in 1510-1511 werd geplaatst.^[5] Het Rotterdamse blad is hiermee een van slechts drie tekeningen van de Laocoöngroep die van vóór of rond 1510 dateren.^[6] De vroegste is een tekening van de hand van Giovanni Antonio da Brescia (1460-1525), gemaakt in de eerste jaren na de opgraving. Daarin is duidelijk te zien dat de gehavende beeldengroep provisorisch is opgesteld.^[7] Een andere tekening, vermoedelijk van de hand van Marcantonio Raimondi (ca. 1480-ca. 1534) en eveneens gedateerd rond 1510, bevindt zich in Boedapest.^[8] De Rotterdamse tekening onderscheidt zich van deze twee tekeningen door de aanwezigheid van de armen van de zoons. De tekenaar reconstrueerde deze kennelijk op basis van de houdingen van de nog intacte lichaamsdelen.