Burcht op een berg

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Het opschrift Brucsaels werd door Hoogewerff gelezen als ‘Bruchsalz’ en was voor hem reden te veronderstellen dat op deze tekening de burcht van het stadje Bruchsal in Baden-Württemberg (Duitsland) weergegeven is. Hij beschouwde het blad als werk van Jan van Scorel op basis van verwantschap met diens Berglandschap met een brug in Londen. Van Scorel zou de burcht getekend hebben op doortocht naar Italië omstreeks 1520.¹

Het kasteel, gebouwd op een bijzonder hoge en steile bergtop met een ophaalbrug die nergens naartoe lijkt te leiden, is echter te fantasierijk om ‘naer het leven’ getekend te zijn en bovendien is de tekst pas later op het blad aangebracht. Terecht meende Boon, die de tekening als ‘school van Bruegel’ beschouwde, dat het opschrift niet verwijst naar Bruchsal, maar dat het als ‘brugaels’ gelezen moet worden en verwijst naar Pieter Bruegel.² Het is denkbaar dat een niet-Nederlandse verzamelaar voor de tekst verantwoordelijk is en Bruegels naam enigszins verhaspelde.

In het museum is het blad lange tijd aan Roelandt Savery toegeschreven, maar in haar monografie over Savery’s tekeningen (1979) neemt Spicer het blad terecht niet op.³ Het kasteelcomplex is met strakke lijnen getekend. De voorstelling oogt enigszins schools en is perspectivisch niet helemaal juist – het poortgebouw staat vreemd schuin ten opzichte van de ophaalbrug. Donkere partijen in de architectuur zijn weergegeven met een combinatie van horizontale streepjes en krasserige haaltjes. De berg en de diepe kloof onder de brug zijn neergezet in enkele snel opgezette penlijnen, de schaduwkant links van de kloof is aangeduid met verticale penlijntjes.

Verwant in tekenstijl is Een kasteel met vier toren in The British Museum in Londen, een tekening die zowel in verband gebracht is met Pieter Bruegel de Oude als met Jacob Savery.⁴ Ook hier zijn de bouwvolumes met heldere contourlijnen getekend en is de schaduwwerking op de gebouwen in fijne, horizontale penlijntjes aangeduid. Ook de manier waarop vanaf het kasteel enige penlijnen uitwaaieren om een landschap te suggereren, is vergelijkbaar met de wijze waarop in de Rotterdamse tekening bergtoppen getekend zijn.

Twee andere tekeningen die verwant zijn wat betreft tekenstijl en uitgebeelde motieven, zijn Detail van een kasteel in Budapest – door Gerszi beschouwd als ‘manier Pieter Bruegel de Oude’ – en een Kasteel op rotsen, in 2005 geveild als ‘omgeving van Roelandt Savery’.⁵