Compositiestudie voor 'De Heilige Drie-eenheid in het paradijs met heiligen en engelen'

Auteur: Albert Elen

Deze tekening maakt met nog zeven andere compositiestudies door Alessandro Maganza deel uit van een groep van dertien bladen die in 1935 met de Collectie Koenigs naar Rotterdam kwam (S 18-30). Indertijd werden alle bladen aan El Greco (1541‑1614) toegeschreven, maar inmiddels worden de meeste als werken van Maganza beschouwd. Ze bezitten dezelfde stilistische kenmerken en een aantal kan aan schilderijen van diens hand worden gerelateerd (zie de beschrijving van S 20). In het geval van twee tekeningen (S 22, S 24) stelden Tietze/Tietze‑Conrat (1944) als eerste een toeschrijving aan Maganza voor, al bleven zij sceptisch omdat ze deze niet aan bestaande schilderijen van zijn hand konden relateren.^[1] Nadat Byam Shaw (1976, 1983) de toeschrijving impliciet had geaccepteerd door terloops aan de Rotterdamse groep tekeningen te refereren, werden de bladen in relatie tot Maganza's geschilderde oeuvre bestudeerd. Dit oeuvre bestaat overwegend uit grote religieuze schilderijen voor kerken in Maganza's geboorteplaats Vicenza en kerken in omringende dorpen die relatief onbekend zijn gebleven of zelfs verloren zijn gegaan en waaraan met succes nu enkele tekeningen zijn gerelateerd, waaronder ook deze compositiestudie.^[2]

Deze tekening stond in de inventaris van de Collectie Koenigs omschreven als 'De heilige drie-eenheid in de heerlijkheid'.^[3] Pas onlangs dook het eraan gerelateerde schilderij, dat eigenlijk relatief klein is, in de kunsthandel op (afb.).^[4] Het werk komt overeen met de beschrijving van het 'quadro sopra il banco, nella facciata, contiene il Paradiso, con il Padre, il Figlio, e lo Spirito Santo, e molti Santi, é opera di Alessandro Maganza' (schilderij boven de bank, aan de voorgevel, bevat het paradijs met de Vader, de Zoon en de Heilige Geest en vele heiligen en is het werk van Alessandro Maganza) in de sacristie van de missionarissen van de Duomo (Santa Maria Annunziata), dat Boschini in zijn gids over de bezienswaardigheden in Vicenza (1676) vermeldde en De Boer (2008) aan het Rotterdamse blad relateerde.^[5]

Deze tekening is de compositiestudie voor het genoemde schilderij. De algehele opzet en belangrijkste figuren - de zwevende Christus en God de Vader die op een wolk zit - werden met enkele kleine wijzigingen overgenomen, maar verder werd de compositie sterk aangepast en uitgebreid met links onder een man die een kruis draagt en bovenin een engel met een banier.^[6] Het blad werd net als een andere compositiestudie in deze groep (S 20) tweemaal dubbelgevouwen om verzonden te kunnen worden en kan dus als een vidimus hebben gediend die ter goedkeuring naar de opdrachtgever werd gestuurd.^[7] Deze tekening is typisch voor Maganza, die zijn figuren in wervelende lijnen neerzette en zich meer richtte op hun bewegingen en onderlinge wisselwerking dan op de details. Vergeleken met Maganza’s tekenkunst, die van een virtuoze stijl en werkwijze getuigt, zijn diens schilderijen tamelijk saai. Het doek dat aan deze tekening gerelateerd is, vormt daarop een zeldzame uitzondering.