Het martelaarschap van de Heilige Andreas

Auteur: Judith Niessen

Deze tekening is vermoedelijk een kopie naar een rond blad met deze voorstelling in Dresden.¹ De toeschrijving van die tekening aan Jan de Beer, door Friedländer voorgesteld, is omstreden. Ewing en Bevers schrijven haar af, terwijl Dittrich en Van den Brink de tekening als eigenhandig beschouwen.²

De gebeurtenissen uit het leven van Andreas zijn beschreven in Jacobus de Voragine’s Legenda Aurea, een boek met een verzameling apocrieve verhalen van heiligenlevens.³ Dit boek is de belangrijkste bron voor de iconografie van de heilige in de beeldende kunst. Andreas genas Maximilia, de vrouw van Aegeas, gouverneur van het Griekse Patras, van een hoge koorts, waarop zij zich bekeerde tot het Christendom. Toen zij als gevolg hiervan haar man verliet, liet deze de apostel kruisigen. Andreas predikte twee hele dagen aan het kruis voor twintigduizend mensen, die zijn vrijlating eisten. Aegeas wilde daar gehoor aan geven, maar de apostel weigerde en wenste de kruisdood te sterven. Een ieder die hem daarop probeerde los te maken, werd met lamheid geslagen, zoals in deze tekening te zien is bij drie van de mannen om het kruis. Andreas hangt aan een X-vormig kruis, dat tevens het attribuut is van de heilige.

De ronde vorm van het blad in Dresden maakt het aannemelijk dat het diende als model voor een glasruitje. Mogelijk maakte dit deel uit van een apostelreeks. Het was wellicht uiteindelijk de bedoeling de lege banderol boven het hoofd van Andreas in te vullen met zijn naam of met een deel van het door Andreas uitgesproken gebed, dat door Augustinus (354-430 AD) is opgetekend.⁴

Het Rotterdamse blad, weliswaar afwijkend in vorm, heeft hetzelfde formaat als het origineel en beide voorstellingen kunnen vrijwel volledig over elkaar heen gelegd worden.⁵ Alleen de lege banderol boven Andreas is iets anders gepositioneerd en aan beide zijden is bij deze tekening een extra figuur toegevoegd. Het is goed mogelijk dat de tekening is overgenomen van het blad in Dresden. Die voorstelling is namelijk doorgeprikt en resten van zwart poeder zijn op de verso nog zichtbaar. Sommige contouren van de tekening in dit museum, zoals die van het been van de soldaat vooraan en van de kin van de verlamde soldaat achter Andreas, volgen een reeks van punten in zwart krijt, die mogelijk afkomstig zijn van het doorgeprikte model. De tekening in dit museum maakte waarschijnlijk deel uit van de voorraad modellen die iedere werkplaats in zijn bezit had en die voor verschillende doeleinden kon worden ingezet.⁶ Er zijn geen aanwijzingen om het blad veel later te dateren dan de tekening in Dresden, die rond 1520 moet zijn ontstaan.