Het oordeel van Paris

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Evenals zijn broers Hieronymus en Antonius II was Johannes Wierix actief als prentenontwerper, graveur en uitgever van grafiek. Anders dan zijn twee broers maakte Johannes echter ook een groot aantal tekeningen, die volledig los staan van zijn grafische werk. Ongeveer 210 tekeningen dragen zijn signatuur en daar kunnen nog enkele overtuigende toeschrijvingen aan worden toegevoegd.¹ Zijn bewaard gebleven tekeningen dateren uit de jaren 1584-1618 en zijn op minutieuze wijze uitgevoerd in pen en inkt. De voorstellingen zijn opgebouwd uit een network van dunne, parallelle of kruislings geplaatste arceringen en fijne streepjes en stipjes, verwant aan zijn stijl van graveren.² Veel van zijn tekeningen zijn uitgevoerd op perkament. Het gebruik van deze kostbare drager en de verfijnde tekentechniek wijzen erop dat deze zogenaamde Federkunststücke niet bedoeld waren als prentontwerpen maar als zelfstandige kunstwerken, bestemd voor de verkoop. Uit zeventiende-eeuwse bronnen blijkt dat Johannes Wierix’ tekeningen in zijn eigen tijd zeer gewaardeerd werden en zich in diverse Antwerpse kunstcollecties bevonden.³ Ook buiten zijn geboortestad vonden zijn tekeningen aftrek. Zo bezat aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk in Wenen, volgens een inventaris van zijn collectie uit 1659, maar liefst 32 tekeningen van Wierix’ hand.⁴

Bij de uitbeelding van thema’s uit de mythologie had Johannes Wierix voorkeur voor onderwerpen die zich lenen voor de uitbeelding van naaktfiguren en boslandschappen of een combinatie van beide. Zo zijn er vier tekeningen bekend van Diana en Actaeon – een daarvan is 1598 gedateerd, de andere drie 1599.⁵ Tweemaal tekende hij Diana en Callisto, beide bladen zijn eveneens ontstaan rond 1598-1599.⁶ Ook Het oordeel van Paris speelt zich af in een boslandschap, tegen de achtergrond van bomen met minutieus uitgewerkt gebladerte, met rechts een doorkijk in de verte. Het is het bekende verhaal van de Trojaanse prins Paris die tijdens de bruiloft van Peleus en Thetis mag beoordelen wie van de godinnen ‘de schoonste’ is. Zij krijgt de gouden appel die Eris, de godin van de twist, tussen de bruiloftsgasten wierp (Hyginus 22; Lucian, Deorum dialogi, 20). Drie godinnen stellen Paris ieder een beloning in het vooruitzicht: Juno belooft hem macht, Minerva militaire roem en Venus belooft hem de mooiste vrouw ter wereld: Helena, de vrouw van de Spartaanse koning Menelaos. Paris kiest voor Venus, weet in Troje Helena te schaken en ontketent daarmee de Trojaanse oorlog.

Bij de verbeelding van het Parisoordeel, in de zestiende eeuw het meest populaire thema uit de klassieke mythologie, sluit Wierix aan bij de bestaande beeldtraditie. Uitgebeeld is het moment waarop Paris Venus de appel aanreikt, met voor hem de drie godinnen die strijden om zijn gunsten: Minerva in haar wapenrusting, Venus en haar zoontje Amor en Juno met haar pauw. Achter Paris staat Mercurius die hem de gouden appel gebracht heeft. Hoogstwaarschijnlijk was Wierix bekend met de gravure Het oordeel van Paris van Marcantonio Raimondi naar Rafaël, de beroemde prent die zoveel kunstenaars in de zestiende en zeventiende eeuw direct of indirect bij de uitbeelding van dit thema beïnvloed heeft.⁷ Zo lijkt de houding van Venus, met Amor die haar aandacht vraagt, geïnspireerd te zijn door de prent van Raimondi. Ook de achterom kijkende riviergod, die Wierix rechts in de hoek als repoussoir toevoegde, herinnert aan het drietal riviergoden op Raimondi’s gravure. Opmerkelijk zijn de kledingstukken die op de voorgrond liggen en suggeren dat de godinnen zich gedeeltelijk hebben uitgekleed om zich van hun beste kant te tonen.

De gedetailleerd uitgewerkte tekening sluit wat betreft thematiek en uitvoering bij Wierix’ tekeningen met Diana en Actaeon en Diana en Callisto en zal mogelijk omstreeks dezelfde tijd, dus circa 1598-1599 ontstaan zijn.