Joris neemt afscheid van de koning van Silena

Auteur: Judith Niessen

Voor de colonnade van een paleis neemt Sint Joris met een omhelzing afscheid van de koning van Silena. Hij heeft zojuist de draak verslagen en daardoor de dochter van de koning van de dood heeft gered. Joris is gekleed in wapenrusting: zijn helm, lans en schild liggen voor hem op de grond en zijn paard staat klaar voor vertrek. De koning heeft zijn kroon en scepter aan zijn voeten liggen. Linksachter staan twee vrouwen, waarvan de rechter, de koningin, geroerd is door het afscheid. Links van haar staat de geredde prinses.

De tekening is een ontwerp voor een glasvenster dat deel uitmaakte van een reeks taferelen uit het legendarische leven van de Heilige Joris, soldaat uit Cappadocia. In totaal zijn vier ontwerpen voor deze serie bewaard gebleven die alle voluit of in monogram zijn gesigneerd en 1555 zijn gedateerd. De andere drie bladen laten onderdelen van zijn martelaarschap zien, zoals deze voorkomen in de enige levensbeschrijving van Joris, de dertiende eeuwse Legenda Aurea.¹ Het betreft Joris zegent de gifbeker in New York, Joris wordt geradbraakt in London en De onthoofding van Joris in Parijs.² Het is niet met zekerheid te zeggen uit hoeveel voorstellingen de reeks oorspronkelijk bestond. Het ligt voor de hand dat, voorafgaand aan Het afscheid van Joris en de Koning van Silena Van Noort nog een aantal voorstellingen tekende, zoals de scène waarin Joris de draak verslaat.

De glasruitjes die één op één naar dergelijke ronde ontwerpen werden gemaakt, werden verwerkt in ramen met helder glas voor kapellen en kloostergangen en voor profane ruimtes, zoals patriciërswoningen.³ Het is goed mogelijk dat de ontwerpen voor deze reeks bedoeld waren ter verfraaiing van grotere glasvensters in het huis van de Oude Voetboog of St. Jorisgilde aan de Grote Markt in Antwerpen, waarvan Joris immers beschermheilige was.⁴ Een andere mogelijkheid is dat de ontwerpen bedoeld waren voor ruitjes van het huis van een particulier die Joris als beschermheilige had.

Zowel in de totstandkoming van het definitieve ontwerp voor glasrondjes, als in de uitvoering van de tekening werkte Lambert van Noort volgens een vast patroon. Zoals Van Ruyven-Zeman uitvoerig beschrijft, tekende Van Noort voorafgaand aan het definitieve ontwerp meestal een rechthoekige compositie met aanvullende schetsjes aan de rand van het blad.⁵ Daarna trok hij een cirkel om de over te nemen voorstelling. Hierdoor werden delen aan de rand van de definitieve compositie afgesneden. Dat is hier te zien bij het paard, de vrouw aan de linkerzijde en de linkervoet van de koning. Het definitieve ontwerp, op dezelfde schaal getekend als het uiteindelijke glasvenster, nam  hij over op een nieuw rond vel vrij grof papier, dat waarschijnlijk tevens als carton functioneerde.⁶ Uit de kleine hoogsels in loodwit op deze tekening blijkt dat Van Noort in dit laatste stadium nog enkele kleine foutjes corrigeerde of wijzigingen aanbracht. Zijn voorstellingen tekende Van Noort met pen in bruine inkt in vloeiende lijnen en met minimale arceringen. Vervolgens vervolmaakte hij het geheel met blauwe of bruine wassingen.

De invloed die de Antwerpse Meester van de Verloren zoon op Van Noort had, is hier goed zichtbaar. Zowel de omhelzing van Joris en de koning van Silena, als de treurende vrouw die met haar hand een doek tegen haar gezicht houdt, zijn geïnspireerd op Het vertrek van Tobias, een schilderij van die anonieme meester, waarvan meerdere versies bekend zijn. De treurende vrouw komt daarnaast ook voor in diens tekening Het vertrek van de twee broers in Parijs (afb. 1).⁷