Portret van een jonge vrouw

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Toen dit portret zich in de tekeningencollectie van Valerius Röver (1686-1739) bevond, noteerde deze Delftse verzamelaar: ‘een zeer schoon meysjes tronie, van vlees bloud na ’t leven, extra konstig met root en zwart krijt, op perkement getekent van Goltzius – om dit meysje hebbe veele vrijers gehad, als zijnde een juweel van Goltzius, en mij is van de beste Italiaanse Tekeningen daar voor gepresent, uit de Collectie van de Heren te Cate en Rutgers.’¹ Dat de verzamelaars Lambert ten Kate (1674-1731) en Antoni Rutger (1695-1778) bereid zouden zijn geweest Italiaanse tekeningen te ruilen tegen dit portret, maakt duidelijk hoezeer Goltzius’ jonge vrouw met haar rode wangen en neergeslagen blik door achttiende-eeuwse collectioneurs werd gewaardeerd. Ongetwijfeld heeft dat te maken met de verfijnde tekenstijl in gekleurd krijt waarin Goltzius deze tekening uitvoerde en die aansloot bij de achttiende-eeuwse smaak. Hij tekende het vrouwenportret in dunne contourlijnen op een gladde ondergrond van gegrondeerd perkament. De wangen, lippen en halslijn hebben een poederige zachtheid doordat Goltzius daar het rode krijt doezelde.

In de negentiende eeuw stond de tekening te boek als een portret van Goltzius’ zuster Sophia, één van zijn twee jongere zusters.² Haar geboortejaar is niet bekend, zij overleed tussen 1627 en 1633 in Alkmaar. In 1595 trouwde ze met de prentenontwerper en graveur Cornelis Jacobsz. Drebbel (1572-1633), die regelmatig voor Hendrick Goltzius prentenontwerpen graveerde.³ Of het hier werkelijk gaat om een portret van Sophia, is echter niet met zekerheid te zeggen. Reznicek dateerde de tekening na 1605 en toen was zij vermoedelijk al ouder dan de hier uitgebeelde vrouw.

Sophia’s naam is ook verbonden met het portret van een lezende jonge vrouw, uitgevoerd in metaalstift op een tafelet en daterend van omstreeks 1591.⁴ Ook in dit geval berust de identificatie met Sophia op overlevering – de tekening wordt in een veilingcatalogus uit 1778 een portret van Sophia genoemd – al is het door het onconventionele karakter van dit Berlijnse portret wel aannemelijk dat de lezende vrouw afkomstig is uit Goltzius’ familie of vriendenkring.⁵ Hetzelfde kan gezegd worden van dit Rotterdamse portret: door de neergeslagen blik is het eerder een studie van een vrouw uit Goltzius naaste omgeving dan een in opdracht gemaakt portret.

De tekening maakt deel uit van een groep portretten van jonge vrouwen in rood en zwart krijt, die volgens Reznicek in de jaren 1605-1610 ontstonden.⁶ Tot die groep behoren bijvoorbeeld ook de twee veel bekendere vrouwenportretten van Goltzius in het Amsterdams Historisch Museum, die in het verleden beschouwd werden als portretten van de dichteressen Anna Roemersdr. Visscher en Maria Tesselschade.⁷ Deze identificaties zijn waarschijnlijk afkomstig van de achttiende-eeuwse verzamelaar Cornelis Ploos van Amstel, maar sinds lange tijd worden beide voorstellingen betiteld als ‘portret van een jonge vrouw’. Nog zes andere vrouwenportretten kunnen tot deze groep gerekend worden. Geen van deze vrouwen kijkt de beschouwer recht aan: ze lezen, slaan hun blik neer of staren dromerig voor zich uit.⁸