Panoramisch landschap met dorpen en bergen

Auteur: Judith Niessen

Dit weidse landschap met dorpen verspreid langs een rivier en met bergen in de achtergrond werd ooit toegeschreven aan de Antwerpse schilder Mathijs Bril, de vader van de landschapsschilders Mathijs (1550-1583) en Paul Bril (1553/54-1626).¹ We weten weinig van deze figuur. Hij kocht in 1550 een huis in Breda en werd 1558 weduwnaar, waardoor zijn acht kinderen onder voogdij kwamen. Vier van zijn zonen, waaronder Mathijs II en Paul zijn gedocumenteerd als schilder. Aangezien Mathijs II en Paul beiden landschapsschilder waren, is het aannemelijk dat ook hun vader zich in dit genre had bekwaamd. Hoewel Mathijs Bril I als auteur van deze 1550 gedateerde tekening niet uitgesloten kan worden, valt hierover zonder enig referentiekader niets zinnigs te zeggen. Mayer meende dat de tekening eerder aansluiting vond bij het werk van Hans Bol. Een veronderstelling waar geen goede grond voor is.

De tekenaar is een generatiegenoot van Lucas Gassel (c. 1500-1568/69) uit Helmond met wiens geschilderde landschappen deze voorstelling wel enige raakvlakken heeft. Zo toont Gassels panoramalandschap met Juda en Tamar in Wenen dezelfde soort compositie.² Daar zitten de bijbelse Juda en Thamar voor in beeld onder een boom, terwijl het kustlandschap zich onder hen uitrolt. Ook in die voorstelling is het dorp beneden hen omheind en zijn andere dorpen verspreid over het beeldvlak weergegeven. De bomen hebben in beide voorstellingen volle kruinen en de begroeiing in de voorgrond tiert welig. Beneden Juda en Thamar voeren mannen en vrouwen hun dagelijkse bezigheden uit: ze hoeden de schapen, halen water en kammen de wol. Dit in tegenstelling tot het Rotterdamse landschap, waar helemaal geen figuren zijn weergegeven. De tekening heeft een documenterend karakter, waarbij nauwelijks iets aan de verbeelding is overgelaten. Het hekwerk, de bomen en de huizen, het is allemaal precies uitgetekend. Alleen de begroeiing in de voorgrond lijkt spontaner te zijn benaderd, waarbij de tekenaar zijn arceringen en slingers over elkaar heen zette. Ondanks het eigen karakter van de bomen met hun neerhangende bladerdak en de bonkige huizen, wijst de brave uitwerking erop dat de kunstenaar tekende naar een geschilderd voorbeeld.