Staande boogschutter, op de rug gezien

Auteur: Surya Stemerding

De slechte staat waarin dit blad verkeert, verbloemt de hoge kwaliteit van de tekening. De krachtige lijnvoering, de opvallende verticale arceringen en witte hoogsels verraden een vaardige, Noord-Italiaanse hand uit de laatste decennia van de vijftiende eeuw. Afgaande op de afgesneden details aan de linkerzijde en de figuur op de achtergrond gaat het hier om een fragment van een grotere compositie.

De tekening werd in 1941 aan Ercole de’ Roberti (ca. 1451-1496) toegeschreven, dit op basis van een vergelijking met een rugfiguur in diens fresco De maand september in het Palazzo Schifanoia te Ferrara (1476-1484).^[1] De plooival bij de oksels van de rugfiguur uiterst rechts in het fresco werd vergeleken met die van de mouwen van de figuur in de tekening. Los van overeenkomsten in de plooival hebben beide figuren echter weinig met elkaar gemeen. Zowel het figuurtype als details in anatomie en kleding wijken af van De’ Roberti’s figuur in het fresco.

Op basis van een valse signatuur midden onder op het blad werd de tekening eerder nog aan Andrea Mantegna (ca. 1431-1506) toegeschreven. Dat blijkt bij nader inzien niet volledig uit de lucht gegrepen. De figuur in de tekening is verwant aan de rugfiguren in Mantegna’s fresco Het martelaarschap van de heilige Christoffel (na 1454) in de Ovetari kapel te Padua.^[2]  De twee rechter boogschutters op de voorgrond, beide op de rug gezien, vertonen sterke overeenkomsten met de figuur in de tekening, in zowel houding als kleding. De opmerkelijke broek met openslaande flappen op de heupen, gedragen onder een hes met een opengewerkte spleet midden over de rug en geplooide mouwen, vormen een combinatie die niet vaak voorkomt in vijftiende-eeuwse voorstellingen.^[3] Het dramatische effect van het profil perdu, het volledig weggedraaide gezicht van een op de rug geziene figuur, werd door Mantegna veelvuldig toegepast.^[4]

Het is aannemelijk dat de vervaardiger van de tekening goed bekend was met Mantegna’s fresco’s. Dit maakt Manca’s (1992) suggestie, dat de tekening van de hand van Francesco del Cossa (ca. 1430-ca. 1478) zou kunnen zijn, plausibel. Tussen 1462 en 1467 werkte Del Cossa immers naast Mantegna aan decoraties in de San Giovanni in Monte in Bologna, en was idolaat van de Paduaanse meester, hetgeen terug is te zien in zijn eigen werk. Ook in stilistisch opzicht past de tekening binnen het oeuvre van Del Cossa, zoals de verticale arceringen en witte hoogsels in een tekening in Berlijn tonen.^[5]