Studie voor 'De kroning van Maria', het verloren fresco in de absis van de San Giovanni Evangelista in Parma

Auteur: Albert Elen

In de periode 1519-1524 voerde Correggio in opdracht van de Benedictijner kloosterorde in Parma in hun nieuwgebouwde kerk San Giovanni Evangelista een omvangrijke serie frescodecoraties uit.^[1] Eerst schilderde hij de decoraties van de hoofdkoepel (boven de kruising), het koorgewelf en de halve koepel van de apsis van het koor. De laatste, de veelfigurige compositie De kroning van Maria, ging echter al in 1587 grotendeels verloren bij een uitbreiding van de kerk en werd direct in situ vervangen door een kopie.^[2] Van het verloren gegane fresco zijn acht voorbereidende tekeningen voor de centrale voorstelling bewaard gebleven waaronder de enige compositiestudie, het blad nu in Rotterdam.^[3] Eind 1521 kreeg Correggio eveneens de opdracht om het in totaal 60 meter lange fries op de drie wanden van het schip van de kerk te schilderen, alsmede de pilasters en de pendentieven van de hoofdkoepel. De fresco’s van het fries moeten in het voorjaar en de zomer van 1522 zijn geschilderd. Gezien de stilistische verschillen zijn deze niet door hemzelf maar aan de hand van zijn ontwerptekeningen door medewerkers uitgevoerd. Van deze decoraties zijn enkele voorbereidende tekeningen bewaard gebleven waarvan vier in Rotterdam: studies voor enkele van de zittende figuren van sibillen en profeten, die centraal geplaatste offerscènes flankeren (I 288-291).^[4] In 2022 kon bovendien een tot dusver anonieme roodkrijttekening in Museum Boijmans Van Beuningen worden geïdentificeerd als een voorstudie voor bijfiguren in het fresco De hemelvaart van Christus (I 429) in de hoofdkoepel.

De voortekeningen voor de centrale voorstelling De kroning van Maria (afb.) laten zien hoe de kunstenaar de twee hoofdfiguren afzonderlijk en in hun onderlinge samenhang voorbereidde, experimenterend met hun houdingen en interactie. De Rotterdamse tekening is de enige waarin de twee centrale figuren zijn verbeeld. Het verkennende karakter toont zich het best in de bijstelling van de met rood krijt getekende contouren van de Christusfiguur, die in tweede en derde instantie iets meer naar links is verschoven, waarna de definitieve oplossing met pen en penseel in bruine inkt is vastgelegd. Hoewel het oorspronkelijke fresco bij de uitbreiding van de kerk grotendeels verloren ging en nog slechts het centrale deel fragmentarisch resteert,^[5] is de complete voorstelling bekend dankzij de exacte kopie die er in 1587 ter vervanging van het fresco van was gemaakt.^[6] Bij vergelijking valt op dat Christus in het fresco een mantel draagt, zijn linkerarm neerlaat en een scepter vasthoudt. Zijn rechterarm houdt, net als in de tekening, een kroon boven het hoofd van Maria, maar erboven is de duif van de Heilige Geest toegevoegd. De engelen op de wolk aan hun voeten zijn anders gerangschikt en niet gebaseerd op de voortekening. Enkel de figuur van Maria, met haar schuin naar Christus toegewende hoofd en de voor haar borst gekruiste armen, is vrijwel identiek. Daarnaast onderscheidt de tekening zich in dynamiek en uitvoering van de tamelijk statische frescovoorstelling waarin de kunstenaar nog zoekende was naar de ideale vorm. Ook laat de tekening zien dat de kunstenaar rekening hield met de hoge positie van de voorstelling in het koepelgewelf, waardoor de blik van de toeschouwer naar boven gericht zou zijn.

Het watermerk in dit blad (bloem met zeven blaadjes) lijkt sterk op dat in een 1523 gedateerd document in Milaan. Dit komt overeen met de datering van de tekening in de jaren 1520-1522.